MUKATİL İBN-İ SÜLEYMAN KİMDİR? HAYATI VE ESERLERİ
Ebü’l-Hasen Mukatil İbn-i Süleyman el-Horasânî el-Belhî, meşhur bir müfessirdir. (150) de vefat etmiştir. Rahmetu’liâhi aleyh.
Mevki-i İlmîsi:
Mukatil, kudretli bir âlimdir. Nâfi’, Ebû İshâk, Zührî, Dahhâk, Mücâhid, İbn-i Sîrîn, Zeyd b. Eşlem, Atâ, İbn-i Ebî-Müleyke, Atiyye b. Sa’d gibi zevâtten ilim ahzetmiştir. Kendisinden de Buğye b. Velîd, Sa’d İbnü’s-Salt, Abdü’s-Samed İbnü’1-Iyd gibi zâtlar tahsilde bulunmuşlardır.
Mukatil, tefsir, hadîs ilimlerinde büyük bir iktidar sahibi idi. Kendisini tezkiye edenler bulunduğu gibi cerh edenler de vardır.
Şu’be’nin, Mukatil’i hayr ile yâd ettiği mervîdir. İmâm-ı Şâfiî de: Nâs tefsir hususunda Mukatil’in nevâle-cînidir” demiştir.
Halîlî de demiştir ki : “Mukatil’in mevkii ehl-i tefsir nezdinde büyüktür. Lâkin huffâz, kendisini rivayet hususunda taz’îf etmişlerdir.” Zehebî de diyor ki : “Müsfessir Mukafil b. Süleyman, metrûkü’l-hadîsdir, tecsîm ile şâibedârdır. Maahaza ilim ev’iyesindendir; tefsirde mütebahhirdir.”
‘Mukatil ile Cehm b. Safvân, Horasan’da beraber bulunurlar imiş. Aralarında mezheb i’tibâriyle şiddetli bir münâferet var imiş; biribiri aleyhine eserler yazmışlardır.[76]
Tefsirdeki Mesleği:
Mukatil tefsirini İbn-i Abbâs Hazretlerinden ahzetmiştir. Bu tefsiri Dahkâk’in hayâtında tedvin eylemiş olduğu mervîdir. Bağavî, Mukatil’in tefsirini Abdu’llâh b. Sabit tarikiyle tahrîc etmektedir.
Mukatil’in, tefsirini Kelbî’den aldığını Hammâd- b. Ebî Hanîfe’ye söylemişler, Hammâd da : “Mukatil, Kelbî’den daha âlim iken nasıl olur da tefşîrîni ondan almış olur?.” demiştir. İbn-i Uyeyne bir kerre Mukatil’e sormuş ki : “Sen Dahhâk’den rivayet ediyorsun. Halbuki senin Dahhâk’den semâın sabit değildir.” Mukatil de cevaben demiştir ki : “Ben babam ile beraber Dahhâk’e giderdim; üzerimize bir kapı kapanırdı. Bu böyle iken benim ondan semaım nasıl istib’âd olunabilir?”
Mukatil Tefsîri’nin bir nüshası, Birinci Sultan Hamîd Kütüphanesinde (58) numarada ve Kütüphâne-i Umûmî’de (561), (281) numaralarda mevcuddur.
Me’hazlar’: Tezkiretü’l-Huffâz, El-A’lâm.[77]
KAYNAK: Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük Tefsir Tarihi (Tabakatü’l-Müfessirin), Bilmen Yayınevi