Kadızade-i Rumi (Salahaddin Musa İbn-i Mehmed İbn-i Kadı Mahmud) kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi
Kadızade-i Rumi (Salahaddin Musa İbn-i Mehmed İbn-i Kadı Mahmud) kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: Osmanlı ulema ve riyaziyecileri arasında hem kıdem hem ehliyetçe birinci mertebeyi kazanmış fazilet sahibi bir zattır. Bursa Kadısı Sultanönü’lü Koca Molla Mahmud Efendi’nin torunudur. İlk tahsili Mevlana Fenari’dendir. Bilhassa ilim tahsil etmek maksadiyle ailesinin cebri olmaksızın Horasan’a giderek Seyyid Şerif’den feyz almış, Maveraün-Nehir’e gidip burada (Kadızade-i Rumi) ismi ile şöhret bulduğu meşhur Uluğ Bey’e intisab etmiş ve muallimi olmuştur.
Eserleri şunlardır:
(Şerh-i Çağmini), (Risale-i Kavs-ı Kuzah), hendeseden (Şerh-i Eşkali’t-Te’sis), (Haşiye-i Hidayeti’I-Hikme) ve (Risale fi istihrac-ı Ciyb) (1 )’dir ki bu son eser Sultan Abdülmecid Han devrinde ve 1286 (1852) tarihinde Matbaa-i Amirede taş basması olarak basılmış ve Mehmed el-Hac ibn-i Ebi Nasri’l-lraki’nin haşiyesi de buna ilave olunmuştur. «Çağmini» şerhini 814 (1411 )’de ikmal ettiği Ayasofya Kütübhanesinde kendi el yazısı ile yazılı nüshada mezkurdur.
Uluğ Bey, Katib Çelebi’nin tahririne nazaran 824 (1421) senesinde Semerkant’ta muntazam ve mükemmel bir rasathane te’sis ve bir zic tertibine başlayarak bu mühim işi ilk iş olarak asrın mümtaz riyaziyecilerinden Gıyaseddin Cemşid’e havale etmişse de bir kaç ay geçtikten sonra Gıyaseddin Cemşid vefat etmekle bu mühim eseri Mevlana Kadızade-i Rumi’nin kudretli eline tevdi’ etmişti. Mevlana müşarünileyh, (Zic)i ikmal etmeden önce Allah’ın rahmetine intikal ettiğinden Uluğ Bey (Zic)’ini Kadızade’nin talebelerinden Ali Kuşçu itmam ve rasadları kemale ulaştırmakla yakın zamana kadar müslümanlar arasında kullanılan ve (Uluğ Bey Zici) adı ile yad olunan (Zic-i Hakani)’yi meydana getirmiştir. Bu fazıl zatın ismi Herblot’nun Şark Kütübhanesi adı ile bilinen kitabında ve Uluğ Bey bahsinde yalnızca Salahaddin diye gösterilmiş olmasına mebni Avrupalılar arasında bu ad ile şöhret bulmuştur. (Arabistan’ın Tarih-i Umumisi) adlı eserin sahibi Sedillo, Kadızade-i Rumi lakabı ile şöhret bulan zatın asıl ismi Hasan Çelebi olduğunu bu kitabında beyan ediyorsa da bu hakikate aykırıdır . Hele Montucla’nın te’Iif ettiği (Tarih-i Riyaziye)’sinde bu zatın Kadızade olduğunu asla hatıra getirmiyerek Rumi lakabından Romalı olduğuna hükmetmesi hakikaten çok garib bir durumdur.
Kaynak: Osmanlı Müellifleri, Bursalı Mehmed Tahir Bey, Meral Yayınevi, 3. Cilt.