Jean Bernoulli kimdir? Hayatı ve eserleri

Jean Bernoulli kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (1667-1748) İsviçreli matematik bilgini. Diferansi­yel ve integral hesabın gelişmesine önemli katkıda bulunmuştur. 6 Ağustos 1667’de Basel’de doğdu. Nikolaus Bernoulli’nin onuncu çocuğu ve Jacques Bernoulli’ nin kardeşidir. Babası Jean’ı işadamı olarak yetiştir­mek istediyse de, ticarete yatkın olmadığını anlayınca tıp öğrenimi görmesi koşuluyla üniversiteye girmesine izin verdi. Bir yandan tıp öğrenimi gören Jean, bir yandan da, o zamanlar Basel’de matematik profesörü olan on üç yaş büyük ağabeyisi Jacques’ın gözetimi altında matematik öğrenmeye başladı. 1694’te, kas hareketlerini inceleyen ve büyük ilgi gören teziyle tıp doktorasını almasına karşın, o tarihten sonra çalışma­larını tümüyle matematiğe yöneltti. 1695’te de, Huygens’in önerisi üzerine Hollanda’daki Gröningen Üniversitesi’nde matematik profesörlüğüne atandı. 1705’te ağabeyisi Jacques ölünce, Basel Üniversitesi’nde ondan boşalan matematik kürsüsünü devral­mak üzere yeniden İsviçre’ye döndü. Paris, Berlin ve Petersburg Bilim Akademileri’ne üye seçilen Jean Bernoulli, 1 Ocak 1748’de Basel’de öldü.

Ağabeyisinin denetimi altında Leibniz’ın çalış­malarını kavrayıp iyice özümseyen Jean Bernoulli’nin ilk önemli çalışması, Jacques’ın ortaya attığı “cateraria” ya da “zincir eğrisi” problemine verdiği parlak çözümdür, iki noktasından asılı, yüklü ya da yüksüz zincirlerin eğrilik denklemlerinin kurulmasına ilişkin bu problemin çözümü Jean Bernoulli’yi matematik dünyasına tanıtmış ve zamanının büyük matematikçi­leri arasına girmesini sağlamıştır. Kısa bir süre sonra uygulama olanağı bulan bu çözümler, daha sonra asma köprü yapımından elektrik iletim hatlarına dek pek çok alanda kullanılmıştır.

1691’de Paris’e giden Jean, bir eğrinin eğrilik yarıçapının p= dx/ds: d²y ds’ denklemiyle verilebile­ceğini göstererek Malebranche grubunda kendine iyi bir yer edindi. Paris’te kaldığı sürece Fransız matema­tikçisi L’Hospital ile çalıştı, ona sonsuzküçükler hesabı konusunda ders verdi. Bu dersle/ L’ Hospital’ ın 1696’da yayımlayacağı Analyse des infiniment petıts pour l’lntellıgence des Lignes Courbes (“Eğri Çizgilerin Kavranması için Sonsuz küçükler Analizi”) adlı kitabının temelim oluşturmuştur.

Jean Bernoulli’nin Gröningen’de geçirdiği yıllar­da yaptığı en önemli çalışmalar, kendi önerdiği “brakistokron” problemine verdiği çözümle, kardeşi Jacques’ın ortaya attığı “izoperimetri” ya da “eşçevre” problemine verdiği yanlış çözümlerdir. Aynı uzunluktaki bir sınır eğrisinin çevresini tanımladığı değişik biçimlerdeki alanlar ve bu alanlar arasında minimum ve maksimum değerleri bulmayı amaçlayan bu ikinci probleme verdiği yanıt Jacques’ın acı eleştirilerine uğramıştır. 1699’larda Jean’ın “sikloitler” le (çevrim eğrisi) ilgili çalışmaları rasyonel fonksi­yonların integrallerinin hesaplanmasında kullanılan ve kesrin çarpanlarına ayrılmasına dayanan yöntemin doğmasına ve gelişmesine neden olmuştur.

Jean Bernoulli’nin 1705’ten sonra Basel’deki çalışmaları daha çok kuramsal ve uygulamalı meka­nikle ilgilidir. 1714’te yayımladığı Theorie de la manoeuvre des vaisseaux (“Gemilerin Seyir Tekniği Kuramı”), Jean Bernoulli’nin tek kitabıdır. Bu kitap­ta, bir Fransız gemi subayının ileri sürdüğü seyir tekniğine ilişkin kuramları eleştirir ve kinetik enerji ile kuvvetin farkını açıklar.

Jean Bernoulli, döneminin en önde gelen matematikçilerindendi. Yaşamı boyunca yüzü aşkın bilim adamıyla yaklaşık 2.500 yazışma yapmış olması etkin­liğinin ve öneminin göstergesidir. Bu inceleme ve yazışmaları 1742’de Cramer tarafından derlenip top­luca basılan Bernoulli, denizlerde seyir tekniğinden, Fransız Akademisi’nden üç kez ödül almasını sağla­yan astronomi çalışmalarına dek, geodezi, trigonomet­ri, tıp gibi çok değişik alanlarda değerli ürünler vermiştir.

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 16. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983