İshak Efendi Hoca kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi

İshak Efendi Hoca kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: Müteahhirin devri Osmanlı alimlerinin en meşhuru olup Narta’lıdır. Şark dilleri ile Avrupa lisanlarından birkaçına aşina olduğu gibi muhtelif ilimlerde, hususiyle riyaziye, felsefe, tabiiye, hey’et ve nücum ilimlerinde yed-i tula sahibi idi. 1239 (1824) dan 1244 (1828)’e kadar da Divan-i Hümayun tercümanlığında bulunmuştur. Avrupa dillerinden en evvel Türkçeye fenni kitablar terceme eden bu zat olup garbın ilim kitablarına da vâkıf bulunmakla ilmi istilahları tatbika ve karşılıkları bulunmayan ilmi ıstılahlara da isim tayinine muvaffak o!muştur. Velhasıl yeni ilimlerin dilimize nakline çalışanların reisi ve imamıdır. Uzun müddet Mühendishane-i Berri-i Hümayun baş-muallimliğinde bulunmuş ve 1250 (1834) tarihinde Hicaz’dan avdetinde Süveyş’te vefat etmiştir. Bu kadar meşguliyetler arasında üç ay zarfında hıfzı da ikmal etmiştir. (Yani Hafız-ı Kur’an olmuştur.) Bu ölümlü dünyada mümkün mertebe adı ihtiramla yad olunmak ve hayırlı duaya sebeb olmak için Mühendishanenin biraz üstündeki kabristanda Müşarünileyh’in mezar taşı olmak üzere mekteb tarafından bir taş dikilmiştir ki «Divan-ı Hümayun sabık ser-halifesi ve Mühendishane-i Hümayun baş-hocası el-Hac Hafız İshak Efendi» diye yazılıdır. 1246 (1830) senesinde baş-hoca olduğu zaman bazı gayretsiz ve ilimsiz muallimleri değiştirerek yerlerine ehil ve dirayetlilerini tayin etmiştir. Hatta uhdesinden hesab muallimliğin kaldırdığı bir kimseyi rica için İshak Efendi mektepte yemek yerken sofrada birlikte oturan hocalardan biri: «Efendim, Hasan Efendi dainizin dersini alarak rızkına mani oldunuz,» demesi üzerine yerde duran yemek tablasının içindeki sahana -gözlerini dikerek beklemekte olan kedileri göstererek: «Öyle ise şu sahanın kapaklarını kaldırınız da kedilerin rızkına mani’ olmayınız,» diye güzel bir cevap vermiştir.

Bazı hal tercemeleri kitaplarında küçüklüğünde Narta’da ihtida etmiş bir Musevi’nin oğlu olarak gösterilmişse de asrımız hal tercemesi ulemasından Padişah’ın Katibi merhum İsmet Efendi, Karlova’lı bir müslüman’ın oğlu olduğunu mevsuk tahkikatına atfen bana anlatmış ve 1250 (1834) tarihinde Mekke’de vefat ettiğini de ilave etmiştir. Merhum, Arap, Fars, Türk, ibrani, Latin ve Rum dillerine vakıf idi. Hal tercemesi ile muhtelif eserlerine dair (Kamus-i Riyaziyat)’da lüzumlu tafsilat vardır.

Merhum’un basılmış eserleri şunlardır:

Bunlardan başka bazı risaleleri olduğu mervidir. 2,3,4,5,6 numaralı eserleri Es’ad Efendi Kütübhanesinde vardır.

Kaynak: Osmanlı Müellifleri, Bursalı Mehmed Tahir Bey, Meral Yayınevi, 3. Cilt.