İMÂM EBÜ’L-HASEN EL-EŞ’ARI KİMDİR? HAYATI VE ESERLERİ
Alî b. İsmâil b. İshak Ebî Bişr el-Basrî, Ehl-i Sünnet ve Cemâat’in pek büyük bir imamıdır. Büyük dedesi Ashâb-ı Kirâm’dan Ebû Mûsâ el-Eş’arî’dir. (260) senesinde Basra’da doğmuş, takriben (324) târihinde Bağdad’da vefat etmiştir. Rahmetu’llâhi aleyh.
Mevki-i İlmîsi:
Ebü’l-Hasen el-Eş’arî, ilim ve irfan i’tibâriyle bir hârika idi. Yalnız ilm-i kelâmda değil, tefsir, hadîs, fıkıh, tasavvuf ilimlerinde de büyüg bir mütebahhir idi. Ebû İshak el-Mervezî’den Fıkh-ı Şafiî’yi teallüm etmiş, üvey babası Ebû Alî el-Cübbâî’den i’tizâl mezhebine müteallik ma’lûmâtı almıştır. Asrının birçok fudalâ’ ve meşâhiriyle görüşerek aralarında fıkha, kelâma dâir mühim mesaili müzâkere ve mütâlâada bulunmuşlardır.
-Pek büyük bir üstâz olan Ebû İshak. el-Esferâyînî diyor ki: “Ben şeyh Ebü’l-Hasen el-Bâhilî’nin yanında denizden bir katre mesâbesindeyim. Öyle iken Ebü’l-Hasen el-Bâhilî’den işittim ki, şöyle diyordu : “Ben Eş’arî’nin yanında denize nazaran bir kafre gibi kalmıştım.”
Milhakîka, Ebü’l-Hasen el-Eş’arı ilminin vüs’ati, fikrinin azameti, i’tikadının safveti, ifâdesinin vudû’ ve münakkahiyyeti i’tibâriyle nazirsiz bir allâme idi. İlmî kanâatine gösterdiği sadâkat, hak yolunda ıktihâm ettiği mücâhede, İslâm akaaidinin mükemmeliyyet ve nezâhetini tecellî ettirmek hususunda ibraz eylediği azîm ve metanet her türlü tasavvurların fevkindedir.
İbn-i Asâkir İmâm-ı Eş’arî’nin fazâiline dâir isminde bir kitap yazmıştır.
Ebü’l-Hasen el-Eş’arî, tefsir sahasında da büyük bir kudret göstermiş, büyük bir tefsir kitabı vücûda getirmiştir. Bu tefsirin 60 cüzden müteşekkil olduğu söylenmektedir.
Eş’arî, bu tefsiri i’tizâl mezhebini terk ettikten sonra yazmış, ilk cüz’ün-den i’tibâren Mu’tezile’yi redde; onların te’vîlâtındaki fesadı, tahriflerindeki kesreti göstermeğe çalışmıştır. Binâenaleyh bu tefsir, İlm-i Kelâm bakımından pek kıymetlidir.
Hafız Zehebî merhum, ruhen Eş’arî mezhebine muhalif gibi olduğundan imâm-ı Eş’arî’nin bu tefsirini i’tizâli zamanında yazdığını söylüyorsa da, Tâcü’d-dîn-i Sübkî bu iddiayı reddetmektedir.
Müellefâtı : Yüzden ziyâdedir. Bir kısmı şunlardır : Bu son iki eser matbû’dur.
Me’hazlar: Tabakaatü’s-Sübkî, El-A’lâm, Mevzûâtü’l-UIûm.
KAYNAK: Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük Tefsir Tarihi (Tabakatü’l-Müfessirin), Bilmen Yayınevi