Hızır Bey bin Celaluddin kimdir? Hayatı ve eserleri

Hızır Bey bin Celaluddin kimdir? Hayatı ve eserleri: (ö. 863/1459) Eskişehir’in Sivrihisar ilçesinde doğmuş olup ilk öğrenimini buranın kadısı olan babasından gördükten sonra Bursa’ya gelerek Molla Yegân’dan aklî ve naklî ilimleri tahsil etmiştir. Burada öğrenimini tamamladıktan sonra, bir süre Sivrihisar’da müderrislik yapmış, ardından Fatih’in huzurunda bir Arap alimiyle yaptığı tartışmada üstün gelince padişah, taltifen onu Bursada’ki Sultaniye Medresesi’ne müderris olarak atamıştır. Hızır Bey, bu göreve atandıktan sonra Bursa’daki ilmî çalışmaların odağı haline gelmiş; Hocazâde ve Hayalî gibi iki ünlü talebesinin yardımıyla bir çok şöhret sahibi alim yetiştirmiştir ki, Kestelî, Alauddin Arabî, Hatibzâde ve Muarrifzâde bunlardan bazılarıdır. Öte yandan Hızır Bey, Arap ülkelerine gitmeden Arapça öğrenen alimlerdendir.

ESERLERİ

Arap diline son derece hakim olup gayet sanatkârane ve güçlü Arapça manzumeler ortaya koymuştur ki, başlıcaları şunlardır:

1. el-Kasîdetu’n-Nuniyye–Cevahiru’l-Akaid

Kelam meselelerine dair olan bu eser yüzbeş beyitten oluşmaktadır. Aynı zamanda Hızır Bey’in en ünlü eseri olan bu eserin çok sayıdaki terceme ve şerhleri arasında en ünlüleri şunlardır:

a) Öğrencisi Ahmed b. Mustafa el-Hayalî’nin şerhi Bu esere Hayalî bahsinde değinilecektir.

b) el-Hâfız el-Kebîr Muhammed b. el-Hac Hasen (ö. 1154/1741)’in şerhi

c) Davud al-Karsî (ö.1169/1756)’nin Şerhu’l-Kasîdeti’n-Nîniyyeti’t-Tevhîdiyye adlı Arapça şerhi. Çeşitli kütüphaneler(Süleymaniye  Ktp. Kasidecizâde, nr.166; Hasan Hüsnü Paşa, nr. 1177/3 ve British Museum Add. 5987/11)’de mevcut yazma nüshalarının yanı sıra, İstanbul’da 1291 ve 1318 tarihlerinde birer baskısı yapılmıştır. Ayrıca, eserin yapılmışbaşka baskıları da bulunmaktadır. Kasîde’i-Nuniyye’nin; Antalya Ktp. Tekelioğlu Böl. Nr. 876/34, 1298 ve Süleymaniye Ktp. Esad Ef. Böl. Nr. 3696 vs.’de nüshaları bulunmaktadır.

2. Ucaletu Leyletin ev Leyleteyn

Fatih’e hitaben bir iki gecede acele ile kaleme alınmış olan kısa bir Nuniye olup bunun, bir önceki kasîdenin ithafnamesi mi yoksa müstakil bir kasîde mi olduğu konusunda ihtilafa düşülmüştür.

3. Kasîde-i Tâiyye

Hezec vezninde müstezad türünden yedi beyitlik edebî bir kaside olup Hızır Bey’in şairane duygularını dile getirmektedir.

Kaynak: Mehmet yalar, XV. Yüzyıl bursa alimleri ve arap diline katkıları, uludağ üniversitesi ilahiyat fakültesi cilt: 11, sayı:2, 2002 ss. 97-116