Fenarizade Hasan Çelebi kimdir? Hayatı ve eserleri

Fenarizade Hasan Çelebi kimdir? Hayatı ve eserleri: (ö.891/1486) Muhammedşah Fenari’nin oğludur. Babasının vefat tarihi olan 840/1436 yılında Bursa’da doğmuştur. Tahsilini, Bursa Sultaniye Medresesi’nde Fahreddin-i Acemî (ö./), Alaüddin Ali et-Tûsî (ö.886/1480) ve Molla Hüsrev (ö.885/1480) gibi tanınmış alimlerin yanında yapmıştır. Edirne Halebiye Medresesi’ne müderris olarak atandıktan sonra, Arapçaya olan aşırı ilgisinden dolayı, İbn-i Hişâm (ö.761/1360)’ın nahiv ilmine dair Muğnillebîb adlı ünlü eserini, ismini duyduğu Fas’lı bir alimden detaylıca okumak istemiş, bu maksatla padişahtan izin almak suretiyle müderrisliği bırakmış, Mısır’a giderek adı geçen eseri bu zattan okumuş ve bu konuda kendisinden icazet almıştır. Ayrıca, eseri kendi el yazısıyla istinsah ederek Fatih’e takdim etmiş ve takdirini kazanmıştır. Nitekim bu nedenle Fatih onu, İznik Orhan Gazi Medresesi Müderrisliği’ne atamıştır. Bir süre semâniye medreselerinden birinde de müderrislik yaptıktan sonra II. Bayezid zamanında emekliye ayrılarak Bursa’ya yerleşmiş ve burada vefat etmiştir. Hasan Çelebi Arap dili grameri ve belâgatı, kelam, fıkıh usulü ve aklî ilimlerde temayüz etmiş, ilmi üstünlüğü nedeniyle genç yaşta müderris olmuştur.

ESERLERİ

Arap dili, mantık, kelam, tefsir, fıkıh ve fıkıh usulü konularında değerli ilmî eserler yazmıştır. Bunlardan Arap diline dair olanlar şunlardır:

1. Hâşiye ‘ale’l-Mutavvel

Katib Çelebi’nin, tam ve faydalarla dolu bir eser olarak nitelediği bu eserinden dolayı el-Muhaşşî diye anılmıştır. Eser, Sa’ddüdin Teftâzânî’nin, Telhisu’l-Miftâh’a yazdığı el-Mutavvel adlı şerhin haşiyesidir. Bunun büyük, orta ve küçük olmak üzere üç versiyonunundan söz edilmektedir. Süleymaniye Ktp. Damat İbrahim Paşa. Böl. Nr. 995’de kayıtlı müellif hattı nüsha, büyüklerinden biri olarak düşünülmektedir. Bu nüsha, 1270, 1276 ve 1309 tarihlerinde basılmıştır. Değişik yazma nüshaları kütüphanelerde mevcut olup birer nüshası, zmir Milli Ktp., II, 398/5, 527 ve Köprülü Ktp., III, 494, 496 numarada kayıtlıdır. Eser üzerinde ayrıca bir ihtisar çalışması yapılmış ve Suyutî (ö.911/1505), hem eserden hem de müellifinden övgü ile söz etmiştir.

2. Haşiye ‘ale’l-Muhtasar fi’l-Maanî

Yine Teftâzânî’nin Telhisu’l-Miftâh’a, Muhtasaru’l-Maânî adıyla yazdığı şerh üzerine yazılmış bir haşiyedir. Bayezid Devlet Ktp. Veliyüddin Ef. Nr. 2757 ve Ragıp Paşa, Nr. 1253’te kayıtlı birer nüshası bulunmaktadır.

3. Risâle fi Beyani’l-Hâsılı bi’l-Masdar

Arapça mastar konsunun ele alındığı bu eserin bir nüshası Elmalı İlçe Halk Ktp. Nr. 2548/6, vr. 49a-50b’de bulunmaktadır.

4. Haşiye alâ Haşiyeti’l-‘Isâm ale’l-Fevâidi’d-Diyaiyye

İssamüddin el-İsferâinî’nin Molla Cami’ye ait el-Kâfiye şerhine yazdığı haşiyenin haşiyesidir. Bu eserin bir nüshası, Ankara İlahiyat Fakültesi Ktp. Nr. 6040/492.7’de kayıtlıdır.

5. Risâle fi’l-Edeb

Bu eserin bir nüshası, Giresun 28 Hk. 3581/13/808’de kayıtlıdır.

6. Haşiye ala şerhi’s-Seyyid ale’l-Miftâh

Bu eser, Seyyid Şerif’in, Sekkâkî’ye ait Miftâhu’l-‘Ulûm adlı esere yazdığı şerhin haşiyesidir. Bu haşiyenin birer nüshası, TopkapıMüz. Ktp. Nr. 8090 A. 1656 ve 8091 A. 1647’de kayıtlıdır.

7. Haşiye ala Şerhi Ebyâti’l-Mutevvassıt

es-Seyyid Ruknuddîn el-Hasen b.Muhammed b.Şerefşah el-‘Alevî el-Usturabâdî (ö.715/1314)’nin el-Mutevvasıt adlı eserinin beyitlerine yazılmış olan şerhin haşiyesi olup bir nüshası, Adana İl Halk Ktp. Nr. 808/256’da kayıtlıdır.

Kaynak: Mehmet yalar, XV. Yüzyıl bursa alimleri ve arap diline katkıları, uludağ üniversitesi ilahiyat fakültesi cilt: 11, sayı:2, 2002 ss. 97-116