Ebu’l-Berekat Bağdadi Kimdir, Felsefesi, Eserleri

Ebu’l-Berekât Bağdâdi (1076-1166)

Ebu’l-Berekât Bağdâdi, 12. yüzyılda islam felsefesinin en etkili filozoflarından biri olmasına rağmen, çok fazla tanınmamış bir düşünürdür. Ortaçağ’da ve sonrasında Batı düşüncesinde bilinen bir filozof olmamıştır.

Yaşamı

Ebu’l Bağdadi’nin asıl adı Hibetullah’tır, Yahudi bir ailenin çocuğu olarak Bağdat’da dünyaya gelmiştir. Daha sonra Müslüman olmuştur. Zamanında Abbasi halifesi Müktefi Billah ile iyi ilişkileri olduğu sanılmaktadır.

Felsefesi

Ebu’l Berekat, bazı kaynaklarda filozof olarak İbn Sina’dan ve hatta Arsisto’dan bile üstün görülür. İslam felsefesinde, Meşşaililere karşı eleştiriler yöneltmiş, İşraki okulunu görmezden gelmiş, özgün düşünceler üretmiş ve esas olarak kelâm felsefesinin gelişmesine etki etmiştir. Fahrüddin Râzi ve Nasîr Tûsî gibi kelam felsefecileri, kendi rasyonel düşünce sistemelerini Gazâli’nin kuşkuculuğuna karşı kouryabilmek için Ebu’l Berekat’ın fikirlerinden destek almışlardır. Bu sebepten kelamcılar arasında sayılmaktadır, ancak çalışmalarının özgünlüğü kelamcıların sınırlarını çok aştığı da kabul edilir.

Bilimler sınıflaması, mantık sistemi, bilgiye getirdiği açıklama biçimlerinde zamanını aşan ve özellikle daha sonra (özellikle ortaçağdan sonra) ortaya çıkacak olan felsefi yönelimlere benzer argümanlara sahip olduğu görülür. Zihin bilimleri (mantık, matematik, astronomi), duyu bilimleri (doğa bilimleri) ve akıl bilimleri metafizik, ilahiyat) olarak düzenlediği bilim ve bilgi alanını, felsefi sisteminin dayanağı yapar Berekat ve bütün görüşlerini bu temel üzerinde yükseltir. Bu ayrımlar kısmen Aristoteles’in metafiziğinin yeniden eleştirel değerlendirilmesidir.

Metafizik sisteminde Bağdadi, akılcı bir filozof olmasına rağmen, olasılık kavramını işin içine sokmuştur, ancak bunu farklı bir şekilde anlamlandırır. Gazali’nin eleştirel kuşkuculuğunu sistemi için kabul edilemez bulur. Onun arayışı, teorik akılda insanı duyu verilerinin olasılıksal belirsizliğinden kurtaracak ve zihinsel bir sezgi ile dile ulaştıracak yolu bulmaya yöneliktir. O bu yolun akıldışı bir sezgi ile mümkün olduğunu öne sürmektedir ki, böylece hem meşşailikten hem de işrakilikten ayrı bir yol tutmuş olmaktadır.

Ebu’l Berekat, kategoriler alanını, düşünceye ait olanlar ve varlığa ait olanlar şeklinde iki alana ayırmaktadır; buna göre örneğin zaman ve mekân düşünceye ait kategorilerdir ve nitelik, etki gibi kategorilerse varlığa ait kategorilerdir. Filozof bu kategorileri sisteminde açıklıyor ve temellendiriyor. Özellikle zaman konusunda önemli felsefi açıklamalar getirir. Zamanın ve mekânın sonsuzluğunu öne sürer ve bununla birlikte yaradılışın başı ve sonu olmadığını savunur. Zamanın hareketle ilgisi olmadığını ve hareketin sayısı olmadığını ispatlamıştır.

Bunlara bağlı olarak insan bilgisini, doğrudan doğruya bildiğimiz şeyler(öze ait bilgiler) ve duyular yoluyla bildiğimiz bilgiler(araza ait bilgiler) şeklinde iki bölüme ayırmaktadır. Tanrı bilgisini, araza ait bir bilgi olarak temellendirir, ona göre Tanrı’nın özünü ve sıfatlarını asla bilemeyeceğiz.

Kaynak İslam Felsefesi, Hilmi Ziya Ülken, Cem Yayınları.

1. Kitabü’l-Mu’teber fi’l-Hikme: Bağdadi’nin ifadesiyle bu eser, felsefi kültürü almaya yetenekli olan uzaktaki öğrencilerin heder olmaması için, ilgili konuların her bir yönünün açıklanıp onların anlayacağı şekilde bir tertip ve sıraya göre hazırlanmıştır.
2. “Kitabu Sahih Edilleti’l-Nakl fi Mahiyeti’l-Akl: http://www.ifao.egnet.net/anisl/16/ adresinden ulaşılabilir.
3. Risale fi’l-Kaza ve’l-Kader
4. Kitabü’n-Nefs: el-Muteber’deki Kitabu’nefs bölümüne benzer
5. İhtisaru Kitabi’t-Teşrih: Galen’nin Arapça’ya çevrilen bir eserinin özetidir.
6. Kitabü’l-Akrabazin: Farmakolojiye ilişkin bir eserdir.
7. Kitabü Siyaseti’l-Beden ve Fazileti’ş-Şarab ve Menafiihi ve Madarrihi
8. Havaşi: İbn Sina’nın kanun adlı tıp eserinin birinci bölümüne düşülen notlardır.
9. Eminü’l-Ervah fi’l Maacin
10. Risale fi Sebebi Zuhuri’l-Kevakibi Leylen ve Hafaiha Neharen: Yıldızların gündüz görünmeyişine ilişkin bu eser Almanca’ya da çevrilmiştir.
11. Şerhu Sifri’l-Camia: Ahd-i Atik’in Vaiz bölümünün şerhidir