EBÛ BEKR EL-CESSÂS KİMDİR? HAYATI VE ESERLERİ
Rey şehrine mensûb olan bu büyük âlimin ismi, Ahmet b. Ali, lâkabı. Cessâs; künyesi, Ebû Bekr’dir. (305) târihinde tevellüd etmiştir. Hatîb-i Bağdâdî’nin ifâdesine nazaran bu zât, (325) senesinde Bağdad’a gelmiş, bir aralık Ehvâz’a gitmiş, sonra Bağdad’a dönmüştür. Daha sonra Hâkim en-Nîsâbûrî ile beraber Nisâbûr’a rıhlet etmiş, (344) târihinde tekrar Bağdad’a avdet edip (370) senesi Bağdad’da vefat eylemiştir. Rahmetu’llâhi aleyh.
Mevki-i İlmîsi:
Ebû Bekr er-Râzî, asrında Hanefîlerin en büyük imamı, zamanının en yüksek âlimi bulunuyordu. “Müctehid fi’l-mezheb” mertebesini ihraz etmiş olduğuna ilmî eserleri şehâdet etmektedir. Binâenaleyh bu zâtı yalnız “Ashâb-ı Tahrîc” den addedenler bu yüksek üstâzin kadrini tenzil etmiş olurlar. Semsü’l-Eimme ve sâire gibi bir kısım zevat, müctehidler sırasında görülmektedirler. Halbuki bunlar, Ebû Bekr el- Cessâs’ın ilim ve fazlından müstefîd olmuş, onun ıyâline dâhil sayılmışlardır. Artık onlar müctehid mertebesinde görüldükleri halde Ahmed er-Râzî neden îctihad mertebesini hâiz görülmesin? Ebü’l-Hasen el-Kerhî, Ebû Sehl ez-Zeccâc, Ebû Saîd el-Berdaî, Mûsâ b. Nusayr er-Râzî gibi eâzımdan fıkıh ve sâire okumuş, Abdü’1-Bâkî b. Kaani’den hadîs ahzetmiştir. Kendisinden de Ebü’l-Hasen Muhammed ez-Zağferânî, Kudûrî’nin üstâzı Ebû Abdi’llâh Muhammed el-Cürcânî gibi meşâhir ders okumuşlardır.
İlmen pek âlî olan Ebû Bekr er-Râzî, zühd ve takva i’tibâriyle de pek yüksek bulunuyordu. Defeatla kadı ta’yîn edilmek istenilmişse de asla kabul etmemiştir.
Tefsirdeki Mesleği:
Ebû Bekr er-Râzî, kudretli bir müfessirdir. Ahkâmü’l-Kur’ân ünvanlı, iki cildden müteşekkil, matbu’ tefsiri yalnız ahkâma müteallik âyât-ı celîle’nin îzâhını ihtiva etmektedir. Hanefî fukahâsı arasında temayüz eden şâir müctehidlerin akvâline de muttali’ bulunan bu kıdemli âlim,, bu tefsirinde fıkhı mes’eleler hakkında uzun uzadıya tetkiklerde bulunuyor, müctehidlerin o babdaki akvâlini yazıyor, bunların istinâd ettikleri nasları, delilleri senedâtiyle beraber îrâd ediyor.
Hanefî fıkhı’nı iltizâm ve müdâfaa eden bu kudretli âlimin tefsiri, ilm-i fıkh, usûl-i fıkh, hilâfiyyât bakımından büyük bir kıymeti hâizdir.
Maahâzâ bu tefsirde Mu’tezile Mezhebi’ne biraz temayülü gösterir bâzı beyanât da göze çarpmaktadır.
Müellefâtı:
Me’hazlar: El-Fevâidü’l-Behiyye, Miftâhü’s-Saâde, Mevzüâtü’l-Ulûm.
KAYNAK: Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük Tefsir Tarihi (Tabakatü’l-Müfessirin), Bilmen Yayınevi