Claude Louis Berthollet kimdir? Hayatı ve eserleri

Claude Louis Berthollet kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (1748-1822) Fransız kimyacı. Hipokloritleri ve kloratlı patlayıcıları elde etmiş, “küt­lesel etkileşim” yasasına temel oluştu­racak çalışmalar yapmıştır. 7 Aralık 1748’de Talloires’da doğdu. 6 Kasım 1822’de Arcueil’de öldü. 1768’de Torino Üniversitesi Tıp Fakültesini bitirdikten sonra 1772’de Paris’e giderek kimya öğrenimine ve tıp doktorasına başladı. 1778’de Paris Üniversitesinde doktorasını tamamla­dı, 1780’de ele Bilimler Akademisi’ne kabul edileli. 1784’ıe Manutacture National des Gobelins’in yöneticiliğini üstlenerek yeni boyama teknikleri geliştiren Berthollet, 1794’te Ecole Normale’e profesör atandı; ertesi yıl da Monge ve De Morreau ile birlikte Ecole Polytechnique’in örgütlenmesinde görevlendirildi. 1798’de Napoleon’un Mısır seferinde bilim danış­manlığını yapan Berthollet, Napoleon’a yakınlığı nedeniyle 1804’te “kont” unvanı ve Legion d’honneur aldı. Ancak, imparatorun yayılma politikasını benim­semediğinden Napoleon’un düşürülmesi için oy kul­landı (1814). Daha sonra Paris yakınlarında Arcueil’ deki evine çekilen Berthollet, 1807’de Laplace ile birlikte “Arcueil Derneği”ni kurdu. O dönem Fransası’nın en seçkin fizikçi ve kimyacılarını bir araya toplayan bu dernek yaklaşık on yıllık kısa yayın yaşamına karşın bilimsel tartışmaların odak noktala­rından biri oldu.

Berthollet, Stahl’ın öne sürdüğü “flojiston” kura­mına karşı Lavoisier’nin 1775-1787 yılları arasında geliştirdiği ve yanma olayını maddenin içindeki yanıcı özle değil de oksijenle açıklayan kuramına başta karşı çıkmışsa da, sonradan bu kuramın en büyük savunu­cularından biri olmuştur. Lavoisier ve Fourcroy ile birlikte, tutarlı bir kimyasal adlandırma sisteminin yapımına katılmış; 1785’te, Priestley’in çalışmaların­dan da yararlanarak amonyağın yapısını ve bileşikteki azot ile hidrojenin yaklaşık oranlarını saptamıştır, iki yıl sonra, hidrosiyanik asit ve hidrojen sülfit üzerin­deki incelemeleri sonucunda, asitlerin temel maddesi­nin Lavoisier’nin savunduğu gibi oksijen değil hidro­jen olduğunu göstermiş, klor tuzlarının üretimi üze­rinde çalışırken, daha çok havai fişek tipi patlayıcıla­rın yapımında kullanılan potasyum kloratı elde et­miştir. Gene de Berthollet’nin sanayide en yaygın uygulamaya konu olan buluşu “Javel” suyudur. 1789’da, Scheele’nin araştırmalarını değerlendirerek klorun renk açıcı özelliğini keşfeden Berthollet, bu maddeyi bir potasyum hipoklorit çözeltisi (Javel suyu) halinde kumaşların beyazlatılmasında kullan­mayı önermiş ve bu çözelti sonradan yerine Labarraque’ın hazırladığı sodyum hipoklorite (çamaşır suyu’ bırakıncaya değin çok uzun süre kullanılmıştır.

Berthollet’in kuramsal kimyaya en önemli katkı­larından bin de Bergman’ın “seçiçi ilgi” kuramına karşı geliştirdiği tezidir. “C” maddesinden çok “B” maddesiyle bileşik yapmaya eğilimi olan bir “A” maddesinin, “C” maddesinin miktarı “B” den fazla olduğunda “A”nın “B” verine “C”yi seçtiğini göste­ren Berthollet, böylece, bir tepkimede elementlerin kütlelerinin tepkime sonucunu etkileyeceğini ve olu­şacak bileşiğin tümünü belirleyeceğini açıklamış olu­yordu. Bu görüş, tepkimeye giren maddelerin miktarı ne olursa olsun, bir bileşiğin belirli bir yapısı olduğu­nu savunan Proust tarafından ağır bir biçimde eleşti­rildi. Dönemin büyük kimyacılarından çoğu da Pro­ust gibi düşünüyordu. Böylece bir kenara itilen Berthollet’nin tezi yaklaşık elli yıl sonra Waage ve Guldberg tarafından yeniden ele alındı ve 1864’te “kütlesel etkileşim” yasası ortaya çıktı. Sabit sıcaklık­ta gerçekleşen bir tepkimenin hızının, tepkimeye giren maddelerin kütleleriyle orantılı olduğunu açık­layan bu yasa, Berthollet’nin önemle üzerinde durdu­ğu kütle kavramının daha doğru bir bağlamda ele alınmasını sağladı.

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 16. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983