BAŞABAŞ NOKTASI ANALİZİ

“Maliyet-Kâr-Hacim
Analizi” veya “Kâra Başlama Noktası Analizi” de denir.
İşletmeler mal ve hizmel üretirler. Bu mal ve hizmetleri üretmek için
katlandıkları fedakarlıkların pa­rasal ifadesi olan “ürünlerin maliyetini”
bu ürünleri saltıkları kimselerden “fiyat” adı allın­da geri alırlar.

İşletmelerin
hayatlarını sürdürebilmeleri ve sermaye koyanlara gelir sağlayabilmeleri için,
ürünlerini saunalanlardan, sadece maliyeti ge­ri almaları yeterli olmaz.
Maliyetin üzerinde bir tutar geri alınmalıdır ki, işletmeye kâr adı­nı
verdiğimiz “artıdeğer” kalabilsin. Zaten iş­letmelerin kuruluş amacı
da budur. Sadece maliyetlerini geri alan veya bunu bile başara-mayarak zarar
eden işletmeler faaliyetlerini sürdüremezler.

İşletmelerin
maliyetlerinin üretim miktarı ile İlişkili olması ve fiyatın genellikle işletme
dışında “piyasa” dediğimiz ortamda oluşması, işletme yöneticilerinin
belirli bir fiyatla satıla­cak ürünlerin, hangi üretim (ve satış) düzeyin­de ne
kadar kâr bırakacağı konusunda bir ça­lışma yapmalarını gerektirir. Piyasa
fiyatını et­kileyebilecek güçteki işletmeler bile bu çalış­mayı yapacak hangi
üretim (ve satış) düzeyin­de, ne fiyatla satış yaparlarsa en kârlı durum­da
olacaklarını bilmek isterler. Fiyatlandırma, üretim seviyesini belirleme veya
yeni ürünler çıkarma konusunda verilecek kararlar, bu tür irdelemeleri gerekli
kılar.

İşte “Başabaş.
Noktası Analizi” (veya Mali­yet-Kâr-Hacim Analizi) satış hacmindeki, fi­yatlardaki,
maliyetlerdeki veya satış karışımın-daki değişmelerin kâr üzerindeki etkilerini
gösteren bir yönetim ve planlama aracıdır.

Başabaş Noktası
Analizinin dayandığı varsa­yımlar şunlardır:

a)
Maliyetler açıkça sabit ve değişken olarak sınıflandırılabilirler. Ya da karma
maliyetle­rin (hem sabit, hem de değişken maliyetler­den oluşan) sabit ve
değişken kısımları belirle­nebilir;

 b) Sabit maliyetlerkesinlikle saiış tuta­rıyla birlikte
değişmez. Yani satış düzeyinden etkilenmezler. Değişken maliyetler İse kesin-

likle satış düzeyinden
etkilenirler;

 c) Satış hac­mi değişse de, birim başına satış fiyatı
değiş-memektedir;

d) Satış
karışımı (İşletmenin ürün çeşitleri ve toplam üretim içindeki payla­rı) sabit
kalmaktadır;

 e) Üretim işletmeleri için Üretim Miktan’nın tamamı
satılmış ola­caktır. Dönem sonu mamul stoku yoktur;

 f) Her çeşit satın alma fiyatı sabittir;

 g) İşletme­nin verimliliği değişmem ektedir; h) Maliyet­ler
üzerinde yalnızca üretim veya satış miktarı­nın etkisi bulunduğu kabul
edilmektedir. Mali­yetlere çok başka etkenler de etki eder. Fakat Başabaş
Noktası Analizlerinde olay basitleşti-rilmckledir. Bir anlamıyla bu analiz
statiktir. İş hayatındaki dinamik etkiler gözönüne alın­maz.

Maliyct-Kâr-Hacİm
analizinin önemi, mali­yetleri sabit ve değişken olarak bileşenlerine
ayırmasıdır. Tanıma göre Sabit Maliyetler; üretim hacmindeki değişmelere bağlı
olarak toplam tutarı değişmeyen maliyetlerdir. İşlet­menin belirli bir
kapasitede çalışabilmesi için bu maliyetlere mutlaka katlanılması gerekir. Bu
belirli kapasite kurulduktan sonra üreti­min düzeyi ne olursa olsun, toplam
sabit mali­yet tutarı değşimez; fakat birim ba§ma düşen sabit maliyet üretim
hacmiyle ters orantılı ola­rak değişir. Yani üretim arttıkça birim başına sabit
maliyet düşer, üretim azaldıkça birim ba­şına düşen sabit maliyet de artar.

Değişken Maliyetler
ise üretim hacmiyle doğru orantılı olarak toplam tutarı değişen, fa­kat birim
başına sabit kalan maliyetlerdir. Ge­nelde işçilik ve malzeme maliyetleri
değişken maliyet olarak kabul edilir. Genel maliyetler ise sabit ve değişken olabilirler.
Sabit maliyet­lere de örnek olarak işyeri kirası, ısınma ve ay­dınlatma
maliyetleri, belirli bir kapasitede ge­rekli olanmakine ve tesisin
amortismanları ve­rilebilir.

Katkı Maıjı

Maliyetler sabit ve
değişken olarak ayrıldık­ları zaman, satış hasılatını (satılan miktar X sa­tış
fiyatı) değişken maliyetler ile karşılaştır­mak yararlı olur. Fiyatın sabit
olduğunu var-saydımıza göre. Toplam Satış hasılatı, satış hacmi ile doğru
orantılı olarak değişecektir.

Değişken Maliyetler de
satış hacmi İle doğru orantılı olduğu için, hasılat ile toplam değiş­ken
maliyetler arasındaki fark da satış hacmiy­le doğrudan ilgili olarak
değişecektir. İşte hası­lat ile değişken maliyetler arasındaki farka kat­kı
ınatjı denir.

Katkı marjı karar
vermede yararlı bir araç­tır. Örneğin bir işletme eğer katkı marjı varsa zarar
ettiği halde işe devam edebilir. Çünkü amortisman gibi bazı sabit maliyetlerden
işi kapatmakla kurtulmak mümkün değildir. Kat­kı marjı İle sabit maliyetlerin
bir kısmı geri alınmaktadır. Bu nedenle işe devam kararı vermekle zararını
azaltmakta, bciki geçici bir zorluğu daha az zararla atlatabİlmektedir.

Katkı Marjının sabit
maliyete eşit olması ise ne kâr, ne zarar edildiği bir noktadır ki, bu ba­şabaş,
noktasıdır. Maliyet Kâr-Hacim ilişkisin­de anahtar rolünü Katkı Marjı oynar.
Katkı marjı toplam sabit maliyetlere eşit olduğu za­man işletmenin kârı
sıfırdır veya başabaştır. Katkı marjı sabit maliyetleri aştığı zaman işlet­me
kâra geçer.

Başabaş
Noktası

Başabaş noktası ise
toplam satış hasılatının toplam maliyetlere eşit olduğu üretim satış hacmidir.

Toplam Hasılat =
Toplam Maliyet

Satış Miktarı x Satış
Fiyatı = Sabit Maliyet + Değişken Maliyet Toplam Ilasılat-Değİşken Maliyet =
Sabit Maliyet

(Katkı Marjı)                       = (Sabit Mali-

yet)

Katkı Marjım Satış
hacminin bir fonksiyonu olarak göstermek istersek:

a) Toplam Hasılat =
Satış miktarı x Satış Fi­yatı

b) Değişken Maliyet =
Satış Miktarı x Birim Başına Değişken Maliyet

Katkı Marjı = Toplam
Hasılat – Değişken Maliyet

Katkı Marjı = (Satış
Miktarı x Satış Fiyatı) -(Satış Miktarı x Birim Başına Değişken Mali­yet)

Katkı Marjı = Satış
Miktarı (Satış Fiyatı-Bi-

rim Başına Değişken
Maliyet)

Katkı Marjı = Sabit
Maliyet = Satış Miktarı x Birim Başına Değişken Maliyet)

Tüm üretimin satıldığı
varsayımına göre han­gi üretim satış hacminde toplam satış hasılatı­nın, bu
hasılatı elde etmek için katlanılmış olan toplam maliyetlere eşit olduğu yani
BBN de bulunduğu şöyle hesaplanır:

BBN Satış Miktarı =
Sabit Maliyetler

Birim Başına Katkı
Marjı

Necdet ŞENSOY

Bk. Kâr; Maliyet