ALİ NUTKİ DEDE EFENDİ, ŞEYH KİMDİR? HAYATI VE ESERLERİ
Ali Nutki Dede kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (1762 – 1804) Osmanlı besteci. Mevlevi kültürünün tanınmış kişilerindendir. İstanbul’da doğdu. Yenikapı Mevlevîhanesi şeyhi Ebubekir Dede ile, Nâyî Osman Dede’nin kızı Saide Hanımın oğludur. Kardeşleri Abdülbakî Nâsır Dede ile Künhî Abdürrahim Dede de Mevlevî musikisinin önemli bestecileridir. Tekke çevresinde iyi bir öğrenim gördü. Babasının ölümü üzerine, 1775’te, 13 yaşında dergâhın şeyhliğine getirildi. Ölümüne değin 29 yıl şeyh olarak dergâhın başında bulundu.
Ünlü bir Mevlevî ailenin en büyük oğlu olan Ali Nutkî Dede, 18. yy’ın musiki ve edebiyat bilgisiyle tanınmış kişilerindendir. “Memiş” ve “Nutkî” mahlaslarıyla şiirler yazmıştır; ama şair olduğu söylenemez. İyi bir hattattır. Şevk-u tarâb makamındaki Mevlevî ayini, musiki alanında verdiği tek eseridir. Birkaç şiirle bir ayin dışında eseri olmamakla birlikte, bilgisi, kültürüyle çevresinde etkili olmuş, pek çok kimsenin saygısını kazanmış, değerli öğrenciler yetiştirmiştir. Şiirde Şeyh Galip, musikide Hammamizade İsmail Dede en tanınmış öğrencileridir.
Defter-i Dervîşan adlı, belge niteliğinde bir defter tutmuş, bu defterde kendi şeyhliği zamanında dergâha girenler hakkında bilgi vermiştir. Ölümünden sonra, kardeşi Abdülbakî Nasır Dede defteri devam ettirmiştir. Bu eser, Mevlevi tarihinin ve musikisinin önemli kaynaklarından biridir.
Şevk-u tarâb Ayinini öğrencisi İsmail Dede’ye armağan etmiştir. İsmail Dede, Rauf Yekta Bey tarafından bulunan, kendi el yazısıyla yazılmış dergâh ayin defterinde, bu ayini Ali Nutkî Dede’nin istediği biçimde yazdığını söyler. Bu açıklamaya göre, eserin ortak bir çalışmayla ortaya çıktığı söylenebilir. Bu değerli eserde İsmail Dede’nin kimi üslup özellikleri dikkati çeker. Ayinin ilk mukabelesi (sema), bestecinin ölümünden bir ay kadar önce, Yenikapı dergâhında yapılmıştır.
Şevk-u tarâb Ayini, 1804.
Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 5. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983
Türk bestecisi ve bilgini (İstanbul 1762-ay.y. 1804). Ye- nikapı mevlevihanesi şeyhi Ebu bekir Dede’nin büyük oğlu olan Şeyh Ali Nutki Dede Efendi, babasından sonra mevlevihanenin başına geçip, Selim lll’ün saygısını kazandı. İsmail Dede Efendi, onun döneminde Yenikapı mevlevihanesinden yetişti. Bestelerinden yalnızca acemi buselik Mevlevi Ayini günümüze kaldı.
KAYNAK: GROİLER İNTERNATİONAL ENCYCLOPEDİA, CİLT-1, 1993, DANBURY, CONNECTİCUT-İSTANBUL