Ali Haydar Efendi kimdir? Hayatı ve eserleri
Ali Haydar Efendi kimdir? Hayatı ve eserleri: Son devir Osmanlı hukuk alimi. Gürcüzade Mehmed Emin Efendinin oğludur. 1853 senesinde Batum’da doğdu. 1935 senesinde İstanbul’da vefat etti. İlk tahsilini doğum yeri olan Batum’da gördükten sonra İstanbul’a geldi. Hünkar imamı Hafız Reşid Efendiden okudu. Medreset-ül-kudatı (Hukuk Fakültesini) birincilikle bitirdi. Yirmi yedi yaşında Burdur kadılığına tayin edildi. Daha sonra Uşak ve Denizli kadılıkları yaptı. 1883’te İstinaf Mahkemesi azalığına, sonra Mekteb-i Hukuk-i Mecelle ve Usul-i Muhakemat-ı Hukukiyyenin ameliyat-ı tatbikiyyesi dersini okuttu. İstanbul-Bidayet Mahkemesi İkinci Hukuk Dairesi başkanlığına tayin edildi. Zamanla Bidayet Mahkemesi birinci reisliğine terfi ettirildi. Ehliyetinden dolayı 1898 tarihinde İstinaf Mahkemesi hukuk kısmı reisi, 1900’de Temyiz Mahkemesi azası, 1907’de Temyiz-i Hukuk Dairesi reisi oldu. 1911 tarihinde padişahın emri ile uzun müddet yaptığı ilmi çalışmalarının karşılığı olarak birinci rütbeden maarif nişanı aldı. 1914 tarihinde Fetvahane-i ali eminliğinde bulundu. Gayretli çalışmaları neticesinde padişahın emri ile haiz olduğu Osmanlı nişanı üçüncü rütbeden birinci rütbeye yükseltildi. Kazaskerlik payesi ile ömrünün sonuna kadar adliye nazırlığında bulundu. Soyadı kanunundan sonra Arsebuk soyadını aldı. 1837’de doğup 1903’te vefat eden Büyük ve bu evliliklerinden dört erkek, üç kız çocuğu olmuştur. Oğullarının ikisi kendisi gibi hukuk mesleğini seçmişlerdir.
Ali Haydar Efendinin en meşhur eseri, dört büyük cilt halinde birkaç kere basılmış ve Arapçaya da çevrilmiş olan Dürer-ül-Hükkam fi Şerh-i Mecellet-ül-Ahkam adlı Mecelle şerhidir. Erazi Kanunu Şerhi ve Evkafta Muvadaa, Risale-i Mefkud ve İntikal Kanunu Şerhi gibi eserleri de vardır.
KAYNAK: REHBER ANSİKLOPEDİSİ, 1. CİLT
Ali Haydar Efendi (Küçük) kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi:
(1852 – 1918) Osmanlı hukukçu. Mecelle’ye açıklamalar getirip yorumlamıştır. Batum’da doğdu. Babası Rumeli Kazaskeri Gürcüzade Hacı Efendi’dir. ilköğrenimini Batum’da gören Ali Haydar, daha sonra İstanbul’a gelerek Hünkâr İmamı Hafız Raşid Efendi’nin derslerini izledi ve ondan icazet aldı. 1877’de Medresetü’l-Kuzat’ı (Kadı Mektebi) bitirdi.
Sırasıyla Burdur, Uşak, Denizli kadılıklarında bulunan Ali Haydar Efendi, daha sonra İstanbul İstinaf Mahkemesi üyeliği ve İstanbul Bidayet Mahkemesi ikinci Hukuk Dairesi başkanlığı yaptı. Buradan Temyiz Mahkemesi Baş Riyaseti’ne atandı. 1907’de kazasker unvanı alan Ali Haydar Efendi 1914’te fetva eminliğine getirildi. 1915’te adliye nazırı oldu ve ölümüne değin bu görevi sürdürdü. İstanbul’ da öldü.
Ali Haydar Efendi, adliye alanındaki çeşitli görevlerinin yanı sıra Medresetü’l Kuzat, Mülkiye ve Hukuk mekteplerinde uzun yıllar Mecelle, ahkâm-ı evkaf ve kavanin dersleri okutmuş; I. Dünya Savaşı’ nın “cihad-ı ekber” (büyük savaş) olduğuna ilişkin bir fetva hazırlamıştır.
Ali Haydar Efendi’nin Mecelle çalışmaları önemlidir. On altı kitaptan oluşan Dürerü’l-Hükkâm fî Şerh-i Mecelletü’l Ahkâm adlı yapıtında 1869-1876 yılları arasında hazırlanan Mecelle’yi açıklamalarla yorumlamıştır. 1851 maddelik Mecelle 17 Şubat 1926’da Türk Medeni Kanunu’nun uygulanmasına geçişe değin yürürlükte kalmıştır.
Ali Haydar Efendi’nin hukuk sorunları üzerine yazdığı makaleler Ceride-i Adliye ‘de yayımlanmıştır.
Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 5. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983