Zühd ve Takvâ Hareketleri
Bu çeşit zühd ve takvâ hareketlerinin çeşitli örneklerini Hıristiyanlık, Zerdüştlük, Budizm, Jainizm, Yahudilik ve İslâmiyet’te bulmak mümkündür. Meselâ Hıristiyanlıkta özellikle XVII. yüzyıldan itibaren çok sayıda görülen zühd hareketleri bunun tipik örnekleridir. Alman Pietizm’i, ilk devirlerin İngiliz Metodizm’i, ABD’deki büyük “Reveil” (Uyanış) hareketi, ilk Püritenler, Gerhard Groote, Spener, vb.nin başlattıkları hareketler bunlardan bazılarıdırlar. Jainizm’de Mahavira’nın tilmizler cemâatinin hareketi
Çeşitli büyük dinî bünyelerde ortaya çıkan ve ana dinî cemâatten hiçbir şekilde ayrılmayı düşünmeyerek, dinî esasların daha içten, daha yoğun ve daha dindarâne bir zühd ve takvâ ile yaşanmasını hedef edinen ve ana dinî cemâat ya da ümmet mensuplarının tamamını bu harekete dahil etmeyi arzulayan ve üstelik gayet gevşek bir teşkilata sahip bulunan dinî grup hareketleri bu türe dahildirler. Alman din sosyologu J. Wach bu grupları “collegium pietatis” şeklinde adlandırmakta ve onların olağan şartlarda gerçekleştirilenlerden daha üstün bir manevî ve ahlâkî mükemmelliğe erişmeye çalıştıklarını ve Alman din sosyologu J. Wach bu grupları “collegium pietatis” şeklinde adlandırmakta ve onların olağan şartlarda gerçekleştirilenlerden daha üstün bir manevî ve ahlâkî mükemmelliğe erişmeye çalıştıklarını ve bu ile ana jainist cemâatin dinî gevşekliğine itiraz eden Digambara’nm püriten atalarının hareketi bu tür zühd ve takvâ cemâatlerinin tipik örneklerindendirler. Yahudilikteki Nazîrîler, Reşabitler ve Makkabe döneminin Şassidim ha-rişa- mmleri de bu tür takvâ cemâatlerinden olup, muhtemelen onlar bu Çeşitli büyük dinî bünyelerde ortaya çıkan ve ana dinî cemâatten hiçbir şekilde ayrılmayı düşünmeyerek, dinî esasların daha içten, daha yoğun ve daha dindarâne bir zühd ve takvâ ile yaşanmasını hedef edinen ve ana dinî cemâat ya da ümmet mensuplarının tamamını bu harekete dahil etmeyi arzulayan ve üstelik gayet gevşek bir teşkilata sahip bulunan dinî grup hareketleri bu türe dahildirler.
I. ve II. yüzyıllarda Mısır, Suriye ve Filistin’de görülen Hıristiyan münzevî, keşiş ve zahitlerine örnek teşkil etmişlerdir. Budizm’de görülen Amidizm, Tendai, Şingon ve Zen hareketleri ile, İslâmiyet’teki Sufîlik, zühd ve takvâ hareketinin tipik örnekleridir. Esasen İslâmiyet söz konusu olunca, İslâm’ın ilk asrında görülen ve diğer Müslümanların dünyaya meyillerine karşı Müslümanlığı daha içten yaşama temayülü ile temayüz eden zühd ve takvâ hareketi ile sonraki bir kısım tasavvufî hareket ve tarikatları da bu türün örnekleri arasında zikrederek Sufiliğin içine dahil etmeliyiz.