Kâşgarlı Mahmud’un Dîvân-ü Lûgatit-Türk eseri hakkında bilgi: Ahilik kelimesinin kökeni ile ilgili bilgiler bulunan ve tarafından 1072-1074 yılları arasında kaleme alınan ilk Türkçe sözlüktür. Türk, Türkmen, Oğuz, Çiğil, Yağma ve Kırgız boyları arasında derlemiş olduğu ağız ve lehçeleri karşılaştırmalı olarak işlemiş, sonra Dîvân’ını oluşturmuştur.
Dîvân-ü Lûgati’t-Türk, bir önsöz ve sözlük kısmından oluşur. Önsözde yazar Türk dili ve dilbilgisi kuralları hakkında bilgiler verir. Bu arada, o bilgileri nasıl elde ettiğini anlatır. İkinci, yani sözlük bölümü, Türkçe kelimelerin Arapça açıklamalarını kapsar. Bu nedenle eser, Arapça yazılmış bir Türkçe sözlüktür. Başka bir deyişle Türkçe’den Arapça’ya bir sözlüktür. Arapça dil-bilgisindeki şekillerine göre sıralanmış 7500’den fazla kelime hakkında açıklama yapılmıştır.
Bazı araştırmacılar, Ahilik kelimesinin kökenini Dîvân-ü Lûgati’t-Türk’teki Türkçe “akı” kelimesine bağlamışlardır. Dîvân’da “akı” kelimesinin eli açık, cömert anlamlarına geldiği görülmektedir. Bu kelime iyi manasına da gelmektedir. Nitekim cevizin iyisi için “akı yagak” denmiştir. Bunun gibi “akılık”, “akıla” kelimelerinin de aynı anlama geldiği görülmektedir.
Aziz AYVA
Kaynak: Ahi Ansiklopedisi, 1. cilt, T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Ankara, 2014