Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (ö. 1387) Asıl adı Halil, lakabı Kara, vezirliği sırasında aldığı unvan ise Hayreddin’dir. Konya’da muhtemelen Meram eski yolu üzerindeki Çandar yöresinden Ali adlı bir kişinin oğludur. Şeyh Edebâli’nin bacanağı ve bu münasebetle de Osman Gazi’nin akrabasıdır. Ahi teşkilatına mensup olduğu için süratle yükselme imkânı buldu.
Kara Halil Efendi’nin ilmiye sınıfına mensup olduğu bilinmekle beraber nasıl yetiştiği ve kimlerden ders aldığı tartışmalıdır. Bilinen bir husus var ise Osman Gazi’nin son yıllarında Orhan Bey’in babasına vekâlet ettiği yıllarda belki de Edebâli’nin tavsiyesiyle Bilecik kadısı olduğudur. Bu kadılığı sırasında gerçekleştirdiği en önemli hizmet, askerî bir ocak olan yaya teşkilatını düzenlemiş olmasıdır.
Halil Efendi, İznik’in fethinden (1331) sonra İznik kadısı tayin edildi. Daha sonra Osmanlı Devleti’nin yeni merkezi Bursa kadılığına getirildi (1348-49). I. Murad’ın tahta çıkması (1362) üzerine de yeni ihdas edilen kazaskerlik görevi verildi. Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı’nın kurulması bu dönemde gerçekleşti. İlk defa vezirlikle birlikte beylerbeyi yani ordu kumandanlığı görevini de bir arada yürüttü. Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa, I. Murad’ın 1386’daki Karaman seferi sırasında Rumeli tarafının muhafazası ile görevlendirildi. Ancak az sonra hastalanarak yolda Serez’de vefat etti (1387). Naaşı İznik’e nakledilerek türbesine defnedildi.
Hayırsever bir ilim ve devlet adamı olan Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa, İznik’teki Yeşil Cami, Serez’deki Kurşunlu Cami ile Gelibolu’daki Eski Cami’nin bânisidir. Osmanlı Devleti’nde meşhur Çandarlı Ailesi’nin ataları olan Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa’nın Ali, İlyas ve İbrahim isimlerinde üç oğlu vardı. Bunlardan Ali ve İbrahim Paşalar, Osmanlı Devleti’nde veziriazamlıklarda bulunmuşlar, babaları kadar olmamakla birlikte yönetimde önemli işler başarmışlardır.
Yusuf KÜÇÜKDAĞ
Kaynak: Ahi Ansiklopedisi, 1. cilt, T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Ankara, 2014