Arif Süleyman, (ö. 1183-1769) Divan şairi ve hattat.
Tuhfe’nin Mîr Süleyman Arif b. Hasan b. İbrahim ismiyle kaydettiği Arif Efendi İstanbul’da doğdu. Asıl adı Süleyman olup şiirlerinde Arif mahlasını kullandığından daha çok Arif Süleyman adıyla tanınmıştır. Babası. III. Ahmed devri sadrazamlarından Mehmed Paşa’nın kethüdası ve sonraları mırâ-hûr-ı şehriyârîlik de yapan Hasan Ağadır. Hâcegân-ı Dıvân-ı Hümâyun’dan olan Arif Efendi divan kâtipliği, silâhtar kâtipliği bir yıl sonra süvari mukabeleçiliği ve defter eminliği gibi vazifelerde bulundu. Bu son görevdeyken, Rumeli’de sefere çıkan orduyla İsakça veya Babadağ’da bulunduğu sırada “Ârif-i arş-ı berîn” ibaresinin gösterdiği 1183 (1769) tarihinde vefat etti.
Müstakimzâde ve Suyolcuzâde üç dilde şiirleri olduğunu, bunların birer divan halinde toplandığını belirtmektedirler. Hatta Suyolcuzâde, çağdaşı diğer şairler gibi kendisinin de Arif Süleyman’ın divanlanna takriz ve şiirlerine nazîre yazdığını kaydediyorsa da bunlardan sadece Türkçe olanı elde bulunmakta ve eserde ayrıca bir kısım Farsça manzumeleri de yer almaktadır.
Tezkirecilerin değerlendirmelerine bakılırsa XVIII. yüzyılın dikkate değer şairlerinden biri olan Arif Süleyman, aynı zamanda çağının tanınmış hattat ve müzehhipleri arasında da yer almaktadır. Sülüs ve nesih yanında bilhassa talik ve divanî yazıda üstat kabul edilmiştir. Hat hocaları arasında Eyüp türbedan Memiş Efendi ile amcası kapı ağası muhasibi Noktacızâde İsmail Efendi başta gelir.
Eserleri
1) Divan.
Türkçe ve bir kısım Farsça şiirleriyle tahmis ve nazirelerinin yer aldığı eserin İstanbul Üniversitesi ve Süleymaniye kütüphanelerinde nüshaları vardır.
2) Hilye.
Hâkânî’nin eserine nazire olarak kaleme alınan ve bu yolda başarılı sayılan eser 241 beyittir. Süleymaniye Kütüphanesi’nde mevcut birkaç nüshası arasında en iyisi, müellifin çağdaşı ve Hoca Mehmed Râsim Efendi’nin talebelerinden hattat ve şair Abdülbâkî b. Ahmed tarafından güzel bir nesihle yazılmış olan 1190 tarihli nüshadır.
3) Mi’râciyye.
Kaynaklarda mi’râciye yazdığı belirtilen Arif Efendi’nin bu eseri, çoğu zaman, şiirlerinde Arif mahlasını kullanan şair. bestekâr ve hattat Abdülbâki Arif Efendi’nin mi’râciyesiyle karıştırılmaktadır. Mi’râciyeler üzerinde bir doktora çalışması yapan Metin Akar kitabında bu karışıklığı belirtmiş ve bu arada Süleymaniye Kütüphanesinde Arif Süleyman adına kayıtlı nüshaların Abdülbâki Arife ait olduğunu ileri sürmüştür. Ancak 1168 tarihinde Yesârizâde İsmail (ö. 1765) eliyle istinsah edilmiş çok güzel bir nüsha olan Halet Efendi yazmasının Arif Süleyman’ın eseri olduğu anlaşılmaktadır.
4) Reğâ’ibiyye.
Farsça bir manzume olan bu eser divandaki manzumeler arasında yer almakta, ayrıca müstakil bir nüshası da Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır. Bunlardan başka şairin Süleymaniye Kütüphanesi yazmaları arasında Sâniha adlı Farsça bir eseri daha görülmektedir.
Arif Efendi’nin şiirlerinden bir kısmı yanlışlıkla Reîsülküttâb Arif Efendi divanına alınmıştır.
Diyanet İslam Ansiklopedisi