33Sosyoloji Sözlüğü

ZINDIKLIK

 

ZINDIKLIK

 

Kelime, Fars kökenli
olup muhtelif dö­nemlerde değişen manalara kullanılagel-miştir. Akide
otoritelerinin ıstılahında şu anlamlan ihtiva ettiği tespit edilmiştir:

 a) Farisî inançları benimseyenler için mutlak manada,

 b) Mani bağlılarına,

 c) Nûr-zulmet teorisini savunanlara,

d) Allah’ın
varlığını inkâr eden veya ortak koşanlara,

e) Küfrü­nü
gizleyip islâm’ını açıklayan herkese. Son dönemlerde yaygın olarak kullanılan
anlam da bu son anlamdır. Bu anlamı ile ke­lime “münafık” deyimi ile
eş anlamlı ol­maktadır, imam Ahmed b. Hanbel ise, Kur’an etrafında şüpheler
uyandıran herkes için bu deyimi kullanıyordu. Her dönemde kullanılmış bütün bu
tip kavramlarla, “İslâm’ı ve devletini içten zedelemeye çalı­şanlar
kastedilmiştir” diyen alimler de var­dır.

Zındıklık bir ekol
olarak Abbasiler döneminde gelişti. Asr-ı Saadet ve Emeviler dönemlerinde,
itikadı, siyasî ve içtimaî yönlerden tamamen yabancı bir ekolün çı­kıp
genişlemesi ve toplumda revaç bulması oldukça zordu. Yabancı kültürlere
açılışın devlet eliyle sürdürüldüğü Abbasiler döne­mi yabancı fikirler için
diğerlerine oranla daha uygun bir zemin oluşturmuştu.

Zındıklık, İslâm
toplumu içinde taraftar bulduktan sonra zındıklar şu fitneleri çıkar­dılar:

a) Kur’an’da
tenakuz vardır.

b)  Halku’l-Kur’an felsefesi doğrudur,
desteklenmelidir.

c) Hadis
uydurma faaliyetlerini artırmış­lar, kendileri de felsefelerine destek olacak
mahiyette hadisler uydurmuşlar veya sahih hadisleri tahrif etmişlerdir.

d) Belirli
şahsiyetlerden bir dönem sonra tekliflerin düşeceği, ibadetlerin sürekli ol­madığı
inancını yaymışlardır.

e) Tenasüh
felsefesini yaymışlardır. Zındıklar ve onların geliştirdiği, Raven-

diyye, Mukannaiyye ve
Hurraniyye gibi ha­reketlere karşı mücadele iki yoldan sürdü­rülüyordu. Bir
yandan devrin alimleri onla­rı ilmi platformda ezerken diğer yandan da Abbasi
halifeleri askeri güç kullanıyorlar­dı. Bu alanda ilk eserler arasında imam Ah­med
b. Hanbel’in yazdığı ve Zındıkların Kur’an’daki yirmi iki ayette
geliştirdikleri şüpheleri reddettiği eseri: Kitabu’r-Reddi ala’z-Zenadikatı
ve’t-Cehmiyyeti’si vardır. Abbasi halifelerinden Mansur, Mehdi, Hadî, Reşid,
Me’mun ve Mu’tasım dönem­lerinde zındıklık hareketi devletin birinci planda
ilgilendiği ve ordusunu kullandığı bir sorun halini aldı. Bilhassa Mehdi,
Me’mun ve Mu’tasım dönemlerinde büyük bir zındık kitlesi öldürüldü. Me’mun
zındık-

larla savaşta ilmî ve
silahlı mücadeleyi bir­leştirmişti. Zındık liderleri için bizzat ken­disinin
katıldığı ve yöneliği soruşturmalar açılıyor ve kararlar bağışlamasız tatbik
edi­liyordu. Mu’tasım döneminde ise, açık bir müslüman zındık savaşından
sözetmek mümkündür.

Bütün bunlarla beraber
bu hareket tama­men yok edilememiştir. Medine İslâm dev­leti ile başlayan
münafıklık hareketi ve da­ha sonra gelişen şekli zındıklık, İslâm’ın devlet
gücünde zayıflık bulduğu her fırsatta ortaya çıkmış, İslâm’ı içten kemirmişiir.

Nurettin YILDIZ