Zerkali Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

ZERKALİ (1029-1087)

Arap, astronom. Günötenin yer değiştirmesini açıklayan kuramıyla, Ptolemaios’un evren modeline olan inancı sarsmıştır.

Orta Çağ’dan kalma Batılı kaynaklarda Arzachel, Arzakal, el-Zarkal ve el-Endülüsi gibi adlarla tanınan Kâtib Çelebi’nin Keşfü’z-Zünun adlı bibliyografya sözlüğünde İbnü’z-Zerkali adıyla anılan Zerkali’nin Kurtuba’da (bugün İspanya’daki Cordoba) doğduğu, 1087’de (kimi kaynaklara göre 1080’de) aynı kentte öldüğü belirtilmektedir. Yaşamına ilişkin bilgiler içeren tek İslam yapıtı olan ve gerçek adının İbrahim olduğunu öne süren İbnü’l-Kıfti’nin Ibbarü’l-Hükema’sına ve çoğunluğu bu yapıttan yola çıkan Batılı tarihçilere göre, Tuleytula’da (bugünkü Toledo) bir gözlemevi kurmuş ve astronomik gözlemlerini 1061’den 1080’e değin bu gözlemevinde sürdürmüştür. Duhem’in ortaya çıkardığı başka bir kaynağa göreyse, Kastilya Kralı VI. Alfonso’nun Tuleytula’yı ele geçirdiği 1085’te bu kentten ayrılıp Kurtuba’ya yerleşmiştir.

Endülüs Müslümanları’na göre, oldukça geri bir uygarlık düzeyinde bulunan İspanyollar’ın istilasının yol açtığı yıkım, Zerkali’nin yapıtlarının günümüze kendi dilinde ulaşamamasına neden olmuştur. Yalnızca, 145Q’de yazarı belirtilmeden Latince’ye çevrilmiş olan bir zayiçenin, Endülüslü Müslümanlar’la pek az ilgilenen Doğulu İslam bilginlerince de hiçbir yapıtından söz edilmeyen bu büyük bilgine ait olduğuna kesin gözüyle bakılmaktadır.

Ünlü Alfonso cetvellerine kaynaklık ettiği bilinen bu zayiçenin Latince çevirisinin giriş bölümünden, Zerkali’nin astronomiye en değerli katkısının, Güneş’in dönencelerinin devindiğini bulması ve bu devinimi hesaplamayı bir kurala bağlaması olduğu anlaşılmaktadır. Ptolemaios’un evren modelinde, Güneş’in Yer’den en uzak konumu olan günötenin durağan olduğu kabul edilmiş, gözlemlerin verdiği farklı sonuçlar gözlem hatalarıyla açıklanmıştı. Ptole-maios’çu görüşten kuşku duyan ilk bilgin olan Sabit b. Kurra da, bu açıklamanın yerine daha doyurucu bir yenisini koymayı başaramamıştı.

Günötenin durağan olmadığını ve bugün bilinen değere çok yakın olarak, yılda 12 saniyelik bir açıyla batıdan doğuya doğru yer değiştirdiğini öne süren Zerkali, bu yer değiştirmeyi Güneş’in yörüngesinin merkezinin, bir çember üzerinde devindiğini varsayarak açıklamayı başardı. Ptolemaios’un evren modeline uygun olmayan bu varsayımıyla ilk kez, Ptolemaios’çu modelin doğruluğu konusunda kuşkuların doğmasına yol açmış ve Endülüslü İslam astronomları arasında birçok yandaş bulabilen bir akımı başlatmıştı.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi
vikipedi