Zeki Velidi Togan Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi
TOGAN, Zeki Velidî (1890-1970)
Türk, tarihçi. Rusya ve Orta Asya’ daki Türk kavimlerinin tarihine ilişkin araştırmalarıyla tanınmıştır.
10 Aralık 1890’da Başkırdistan Özerk Cumhuriyeti’nde (SSCB’de) Sterlitamak’a bağlı Kuzen (ya da Güzin) köyünde doğdu, 26 Temmuz 1970’te İstanbul’da öldü. İlköğrenimini medrese öğretmeni olan babasının yanında yaptı. Daha sonra resmi okullarda öğrenimini sürdürerek Kazan Üniversitesi’ni bitirdi. 1909-1910 yıllarında Kasimiye Medresesi’nde Türk tarihi ve Arap edebiyatı dersleri verdi. Kazan Üniversitesi’nde arkeoloji, tarih ve etnografya araştırmalarıyla adını duyurdu. 1913-1914 yıllarında Fergana’da yaptığı araştırmalar sonucu Kutadgu Bilig’in yeni bir nüshasını buldu. 1915’ten sonra siyasetle ilgilenerek 1916’da Ufa İli Müslümanları’nm temsilcisi olarak Duma’ya (Meclis) girdi. 1917’de Kurucu Meclis üyesi oldu. 1919-1920 yıllarında Başkırdistan ve Kazakistan özerk yönetimlerinin kurulmasında etkin rol oynadı. Bu hükümetlerin dışişleri komiserliğini üstlendi. Baş-kırdistan hükümet başkanlığı yaptı. 1923’te Sovyet yönetimiyle ilişkilerinin bozulması üzerine Güney Türkistan’a çekilerek Basmacılar’la ilişki kurdu. Daha sonra yurt dışına çıkarak Afganistan ve İran üzerinden Avrupa’ya gitti.
1925’te hükümetin çağrısı üzerine gittiği Ankara’da kısa süre için Telif ve Tercüme Heyeti üyeliği yaptı. Daha sonra İstanbul Darülfünunu’nda genel Türk tarihi dersleri vermeye başladı. 1932’de I. Türk Tarih Kurultayı’nda savunduğu görüşler yüzünden görevinden istifa ederek Viyana’ya gitti. Temmuz 1935’te Viyana Üniversitesi’nde doktorasını tamamladı. Aynı yıl Bonn Üniversitesi’nin İslami İlimler Bölümü’nde çalıştı. 1938’de Göttingen Üniversitesi’ nde öğretim üyeliği yaptı. II. Dünya Savaşı öncesinde Türkiye’ye döndü ve Eylül 1939’da yeniden İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde profesör olarak göreve başladı. Turancı çalışmalarda bulunduğu gerekçesiyle 1944’te Ankara’da tutuklandı. Yargılama sonucu beraat etti. 1948’de yeniden İstanbul Üniversitesi’ndeki görevine döndü. 1950’de kurduğu İslam Tetkikleri Enstitüsü’nün müdürlüğünü ölümüne değin yürüttü. Özellikle Rusya ve Orta Asya’daki Türk kavimlerinin tarihleri konusunda uzman olan Togan, araştırmalarını daha çok makaleler biçiminde yayımlamıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Bugünkü Türkistan ve Yakın Mazisi, 1929-1940; tbn Fadlan’s Reisehericht, 1939, (“İbn Fadlan’ın Seyahatnamesi”); Umumi Türk Tarihine Giriş, 1946; Tarihte Usul, 1950; Hatıralar, 1969; Oğuz Destanı, (ö.s.), 1972.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi