Sosyoloji
Yurt Ansiklopedisi – Ordu Maddesi
Yurt Ansiklopedisi – Ordu
Ordu (s. 6248-6339)
İlin doğal sınırları güney-kuzey doğrultulu
Pazarsuyu Vadisi, ilin en yüksek dağı Karagöl Dağı ve daha güneyindeki Yedigöl
Yaylası; batıda ise Yeşilırmak Vadisi; Kelkit Vadisi de ilin güney sınırını
oluşturmaktadır.
Pazarsuyu Vadisi, ilin en yüksek dağı Karagöl Dağı ve daha güneyindeki Yedigöl
Yaylası; batıda ise Yeşilırmak Vadisi; Kelkit Vadisi de ilin güney sınırını
oluşturmaktadır.
Ordu ili çok dağlık arazi yapısına sahiptir.
İl topraklarının %83’ü dağlıktır. Dağların yükseltisi ilin doğusundan batıya
doğru azalmaktadır.
İl topraklarının %83’ü dağlıktır. Dağların yükseltisi ilin doğusundan batıya
doğru azalmaktadır.
Ordu şehri, Boztepe’nin önünde kuruludur.
Boztepe’nin eteklerindeki alan, üç derenin; Melet, Civil ve Bülbül deresinin
taşıdığı alüvyonların yığılmasıyla oluşmuştur.
Boztepe’nin eteklerindeki alan, üç derenin; Melet, Civil ve Bülbül deresinin
taşıdığı alüvyonların yığılmasıyla oluşmuştur.
İldeki yaylalar hayvancılığın yanı sıra kamp
ve dağ sporları için elverişlidir.
ve dağ sporları için elverişlidir.
Çambaşı Yaylası 1.850 m
Keyf alanı Yaylası 1.200 m
Perşembe Yaylası 1.350 m
İl topraklarında genel olarak yüksek bir
yıkanma, demir yükseltgenmesi ve organik bileşikler açısından yoksulluk söz
konusudur.
yıkanma, demir yükseltgenmesi ve organik bileşikler açısından yoksulluk söz
konusudur.
İlin Karadeniz kıyısındaki bölümünde tipik
Karadeniz iklimi; güneyinde ise karasal iklim görülür. Bunun nedeni Canik
dağlarının ili boydan boya ikiye bölmesidir.
Karadeniz iklimi; güneyinde ise karasal iklim görülür. Bunun nedeni Canik
dağlarının ili boydan boya ikiye bölmesidir.
Tarih
Günümüzde kentin 5 km güneydoğusunda yer
alan Eskipazar Köyünün daha önceki adı Bayramlı, ondan önceki adı da Ordu idi.
Bugünkü kent merkezi Bayramlı’nın iskelesiydi ve bucak statüsündeydi. 18.
yüzyıldan sonra iskele, pazar yerinin de burada olmasından dolayı hızla
gelişerek Bayramlı’yı gölgede bıraktı. 1869’da bucağın ismi Ordu olarak
değiştirildi.
alan Eskipazar Köyünün daha önceki adı Bayramlı, ondan önceki adı da Ordu idi.
Bugünkü kent merkezi Bayramlı’nın iskelesiydi ve bucak statüsündeydi. 18.
yüzyıldan sonra iskele, pazar yerinin de burada olmasından dolayı hızla
gelişerek Bayramlı’yı gölgede bıraktı. 1869’da bucağın ismi Ordu olarak
değiştirildi.
Ordu’da bilinen en eski yerleşim yeri MÖ. 8
yüzyılda Miletosluların koloni kurduğu Kotyora kentidir (Bugünkü ismi
Bozukkale).
yüzyılda Miletosluların koloni kurduğu Kotyora kentidir (Bugünkü ismi
Bozukkale).
Ordu yöresi Roma İmparatorluğu döneminde
Pontus Polemoniacus adıyla anılan bölgeye dahildi.
Pontus Polemoniacus adıyla anılan bölgeye dahildi.
Ordu’nun tarih öncesi dönemi MÖ. 2. binde
Kızılırmak yayı içinde yaşayan Kaşkalarla başlar.
Kızılırmak yayı içinde yaşayan Kaşkalarla başlar.
Kaşkalar sürekli olarak Hitit topraklarına
saldırmışlardır.
saldırmışlardır.
Yağmacı Kaşkalar, zaman zaman Hitit başkenti
Hattuşaş’a (Boğazköy) kadar ilerlemişlerdir.
Hattuşaş’a (Boğazköy) kadar ilerlemişlerdir.
Doğuda Asurların baskıları Batıda ise Yunan
topraklarından gelen göçler Hititleri zor durumda bıraktı. Yine bu dönemde Asya
kökenli bazı guruplar Karadeniz’in kuzeyine yerleşmeye başladılar. Kaukon ve
Paflagonlar bunlardandır.
topraklarından gelen göçler Hititleri zor durumda bıraktı. Yine bu dönemde Asya
kökenli bazı guruplar Karadeniz’in kuzeyine yerleşmeye başladılar. Kaukon ve
Paflagonlar bunlardandır.
Frig toplulukları Kızılırmak’ın batısına
kadar geldikleri zaman Hititlerden geriye kalanlar Yeşilırmak’ın kuzeyine
çekildiler. Bu bölgedeki Asya kökenli kabilelerle bir arada yaşadılar.
kadar geldikleri zaman Hititlerden geriye kalanlar Yeşilırmak’ın kuzeyine
çekildiler. Bu bölgedeki Asya kökenli kabilelerle bir arada yaşadılar.
MÖ. 9. yüzyılda İskitler ve Amazon kadınları
bu bölgededirler. Amazonların bir kısmı Ordu – Giresun topraklarına
yerleştiler. Diğer bir bölümü ise Ege kıyılarına inerek Smirna ve Efesos
şehirlerini kurdular.
bu bölgededirler. Amazonların bir kısmı Ordu – Giresun topraklarına
yerleştiler. Diğer bir bölümü ise Ege kıyılarına inerek Smirna ve Efesos
şehirlerini kurdular.
Karadeniz kıyılarının doğal kaynakları Yunan
kökenli kolonicilerin ilgisini çekti ve MÖ. 750’lerde Miletoslu bir gurup
bugünkü Trabzon kıyılarında bir yerleşim kurdu. Denizcilerin kıyıları gelişi
bölgedeki ticareti hareketlendirdi.
kökenli kolonicilerin ilgisini çekti ve MÖ. 750’lerde Miletoslu bir gurup
bugünkü Trabzon kıyılarında bir yerleşim kurdu. Denizcilerin kıyıları gelişi
bölgedeki ticareti hareketlendirdi.
Miletoslular MÖ. 562’de bugünkü Sinop
şehrinde bir liman kurdular. Ardından kıyı boyunca başka koloniler kurdular. Karadeniz
kıyılarındaki koloniler için Sinop, başkent konumundaydı.
şehrinde bir liman kurdular. Ardından kıyı boyunca başka koloniler kurdular. Karadeniz
kıyılarındaki koloniler için Sinop, başkent konumundaydı.
Ticaret sayesinde kıyı kentleri oldukça
zenginleşti. Bu durum çevre ülkelerin iştahını kabarttı ve nihayet Pers Kralı
I. Dara zamanında Karadeniz’deki kıyı kentleri baskı altına alındı. Perslerin
bölgedeki kontrolü Büyük İskender’in Pers İmparatorluğunu yok etmesine dek
sürdü. Büyük İskender’in ölümünden sonra komutanları arasında çekişmeler baş gösterdi.
Kios (Gemlik) tiranının oğlu Mitridates Ktistes bu başıbozukluktan istifade ederek
Paflagonya halklarıyla birleşerek Makedonlara karşı isyan ederek kendi müstakil
prensliğini kurdu (Pontus Devleti). Başlangıçta bugünkü Ordu’nun batısında
kurulan prenslik zamanla hâkimiyet alanını Doğu Karadeniz kıyıları boyunca
genişletti.
zenginleşti. Bu durum çevre ülkelerin iştahını kabarttı ve nihayet Pers Kralı
I. Dara zamanında Karadeniz’deki kıyı kentleri baskı altına alındı. Perslerin
bölgedeki kontrolü Büyük İskender’in Pers İmparatorluğunu yok etmesine dek
sürdü. Büyük İskender’in ölümünden sonra komutanları arasında çekişmeler baş gösterdi.
Kios (Gemlik) tiranının oğlu Mitridates Ktistes bu başıbozukluktan istifade ederek
Paflagonya halklarıyla birleşerek Makedonlara karşı isyan ederek kendi müstakil
prensliğini kurdu (Pontus Devleti). Başlangıçta bugünkü Ordu’nun batısında
kurulan prenslik zamanla hâkimiyet alanını Doğu Karadeniz kıyıları boyunca
genişletti.
Çevre ülkelerdeki iç karışıklıklardan
istifade ederek sınırlarını sürekli olarak genişleten Pontus Devleti nihayet
Roma İmparatorluğu için tehdit durumuna geldi. Pompeius komutasındaki Roma
ordusu MÖ. 63’te Pontus devletini yıktı.
istifade ederek sınırlarını sürekli olarak genişleten Pontus Devleti nihayet
Roma İmparatorluğu için tehdit durumuna geldi. Pompeius komutasındaki Roma
ordusu MÖ. 63’te Pontus devletini yıktı.
Doğu Karadeniz bölgesi bu tarihten sonra
önce Roma ardından da Doğu Roma İmparatorluklarının kontrolünde kaldı.
önce Roma ardından da Doğu Roma İmparatorluklarının kontrolünde kaldı.
Malazgirt Zaferi’nden sonra zaman Türk
akıncıları ve beyleri Karadeniz kıyılarına indiler ancak bölgede etkin şekilde hâkimiyet
kuramadılar.
akıncıları ve beyleri Karadeniz kıyılarına indiler ancak bölgede etkin şekilde hâkimiyet
kuramadılar.
1105’te Danişment Gazi tarafından Pontus
üzerine yapılan sefer sonrasında Çepnilere yurt olan Ordu, 1397’de Hacıemir
Beyi Süleyman tarafından fethedildi. Şehir, adını kurucusu Hacıemir şehzadesi
Bayram Bey’den almıştır. Eyalet-i Ordu Bayramlu ya da Bayramlı olarak anılan
şehir, 1427’de Osmanlı’ya bağlandı.
üzerine yapılan sefer sonrasında Çepnilere yurt olan Ordu, 1397’de Hacıemir
Beyi Süleyman tarafından fethedildi. Şehir, adını kurucusu Hacıemir şehzadesi
Bayram Bey’den almıştır. Eyalet-i Ordu Bayramlu ya da Bayramlı olarak anılan
şehir, 1427’de Osmanlı’ya bağlandı.
Ziraat
1878 tarihli Trabzon Salnamesi Ordu
kazasında 426.701 kile mısır, 401.791 kıyye (okka) pirinç, 133.442 kıyye
kendir, 94.860 kıyye fasulye elde edildiğini kaydetmektedir. (s. 6266)
kazasında 426.701 kile mısır, 401.791 kıyye (okka) pirinç, 133.442 kıyye
kendir, 94.860 kıyye fasulye elde edildiğini kaydetmektedir. (s. 6266)
Zanaat
1903 tarihli Trabzon Salnamesi Ordu’da marangozluk,
bakırcılık, kuyumculuk, çilingirlik, terzilik, kunduracılık, saraçlık, kavaflık
ve kalaycılık yapıldığını kaydeder.
bakırcılık, kuyumculuk, çilingirlik, terzilik, kunduracılık, saraçlık, kavaflık
ve kalaycılık yapıldığını kaydeder.
Aynı salnamede Ünye’de sırma ve ipek
işlemeli el havluları dokunduğu, mendil, uçkur, halat, kilim yapımının ileri
düzeyde olduğu; Ünye’de ceviz sandık yapımının, bakır ve demir işlemeciliğinin
geliştiği belirtilmektedir. (s. 6267)
işlemeli el havluları dokunduğu, mendil, uçkur, halat, kilim yapımının ileri
düzeyde olduğu; Ünye’de ceviz sandık yapımının, bakır ve demir işlemeciliğinin
geliştiği belirtilmektedir. (s. 6267)
Ordu ekonomisi başta fındık olmak üzere
geniş ölçüde tarıma dayalı bir ildir.
geniş ölçüde tarıma dayalı bir ildir.
Ordu’da sebze ve meyve üretimi daha çok il
tüketimine yöneliktir.
tüketimine yöneliktir.
Hayvan varlığı bakımından zengin olan il,
hayvansal ürün bakımından zayıftır.
hayvansal ürün bakımından zayıftır.
Fatsa, Perşembe ve Ünye’de balıkçılık önem
kazanmıştır.
kazanmıştır.
Ordu’da ilk ortaokul 1926’da, ilk lise
1947’de açılmıştır.
1947’de açılmıştır.
Kültür
Türklerden önce Ordu ve çevresinde Yunan
kültürünün izlerini görmek mümkündür. Ksenophon Anabasis adlı eserinde bu
bölgede yaşayan ilken bir kabileden söz eder; odundan yapılmış evde oturan bu
insanları yine bu anlamdaki “Mossinekler” şeklinde tanımlar.
kültürünün izlerini görmek mümkündür. Ksenophon Anabasis adlı eserinde bu
bölgede yaşayan ilken bir kabileden söz eder; odundan yapılmış evde oturan bu
insanları yine bu anlamdaki “Mossinekler” şeklinde tanımlar.
Türklerin bölgeye girmesinden sonra başat
kültür İslam’la şekillenmiştir.
kültür İslam’la şekillenmiştir.
Osmanlı dönemi boyunca önemli bir olay
yaşanmayan kentte 1877-1878 tarihli Osmanlı-Rus harbinden sonra Kafkasya’dan
önemli sayıda göçler gerçekleşti.
yaşanmayan kentte 1877-1878 tarihli Osmanlı-Rus harbinden sonra Kafkasya’dan
önemli sayıda göçler gerçekleşti.
Bu göçlerden sonra yörede yetiştirilen
ürünler çeşitlendi. Soya fasulyesi ve patates bu göçlerden sonra yörede
yetiştirilmeye başlandı.
ürünler çeşitlendi. Soya fasulyesi ve patates bu göçlerden sonra yörede
yetiştirilmeye başlandı.
1950’li yıllarda Ordu ili önemli bir
modernleşme hamlesine sahne oldu; şehrin içi betonarme binalarla doldu, şehir
eski çehresini bu yıllarda hızla kaybetti. Bu yıllar fındık üreticilerinin
gelirlerini artırdığı dönemdir.
modernleşme hamlesine sahne oldu; şehrin içi betonarme binalarla doldu, şehir
eski çehresini bu yıllarda hızla kaybetti. Bu yıllar fındık üreticilerinin
gelirlerini artırdığı dönemdir.
Fındıkların satıldığı Eylül ayına yörede
“Erkek Ayı” denmektedir (çünkü para gerektiren nişan-düğün gibi işler hep bu
aydan itibaren yapılır).
“Erkek Ayı” denmektedir (çünkü para gerektiren nişan-düğün gibi işler hep bu
aydan itibaren yapılır).
Öteden beri süregelen tiyatro etkinliği Ordu
Belediyesi Karadeniz Tiyatrosu’nun kurulmasıyla (1964) düzenli bir hale geldi.
Belediyesi Karadeniz Tiyatrosu’nun kurulmasıyla (1964) düzenli bir hale geldi.
1950’lerden hızla modernleşen Ordu’da yerel
kıyafetler ancak iç kesimlerde görülebilir.
kıyafetler ancak iç kesimlerde görülebilir.
Kadın Giyimi
Geçmiş dönemde kadınlar saçlarını hotoz
biçiminde toplayarak tepelik takarlardı. Köylerde hotoza pek rastlanmazdı, fes
ya da fino fes denen başlıklar kullanılırdı. Bunun üstüne de ak tülbent yemeni
ya da çatkı bağlanırdı. Örtüler yörede genellikle dolak, bürüncek adlarıyla
anılır.
biçiminde toplayarak tepelik takarlardı. Köylerde hotoza pek rastlanmazdı, fes
ya da fino fes denen başlıklar kullanılırdı. Bunun üstüne de ak tülbent yemeni
ya da çatkı bağlanırdı. Örtüler yörede genellikle dolak, bürüncek adlarıyla
anılır.
İçe, ak patiskadan fanila ve dizden
yukarıda, paçaları fistolu uçkurlu don giyilir. Bunun üstünde de yine
patiskadan yakası dantelalı ve nakışlı yelek bulunur. Entariler ayak
bileklerine dek uzanır. Beli düzdür, üstüne üçgen biçiminde katlanan şal
kuşaklar bağlanır.
yukarıda, paçaları fistolu uçkurlu don giyilir. Bunun üstünde de yine
patiskadan yakası dantelalı ve nakışlı yelek bulunur. Entariler ayak
bileklerine dek uzanır. Beli düzdür, üstüne üçgen biçiminde katlanan şal
kuşaklar bağlanır.
Kent kadınlarının entarileri bindal, Harput
kumaşı, atlas denen kadifedendir. Köy kadınlarının ki ise basma ya da pazendendir.
Köylerde ayrıca basmadan uzun kollu, bel hizasında ve yanları yırtmaçlı içlik,
üstüne çift kat, basmadan kesilen ve arasına pamuk konarak kapitone yapılan
yarlık giyilmektedir.
kumaşı, atlas denen kadifedendir. Köy kadınlarının ki ise basma ya da pazendendir.
Köylerde ayrıca basmadan uzun kollu, bel hizasında ve yanları yırtmaçlı içlik,
üstüne çift kat, basmadan kesilen ve arasına pamuk konarak kapitone yapılan
yarlık giyilmektedir.
Astarlı hırkalara hem köy hem de kentli kadınlarda
rastlanır. Bunlar köylerde pazen ve basmadan dikilmekte pamuklu ya da libade
adıyla anılmaktadır.
rastlanır. Bunlar köylerde pazen ve basmadan dikilmekte pamuklu ya da libade
adıyla anılmaktadır.
Dışarılık giysisi olarak çarşaf giyilmekte,
yer yer peştamal kullanılmaktadır.
yer yer peştamal kullanılmaktadır.
Köylerde genellikle keçi kılından yapılan
çöpür denen çoraplar giyilir.
çöpür denen çoraplar giyilir.
Ayakkabı türleri ise yemeni, galoş, potin ve
mestliktir.
mestliktir.
Erkek Giyimi
Cumhuriyetten önce fes ve külah yaygın
başlık türleridir. Köylerde bunlara kavuk da eklenir. Giysiler genellikle
dokuma ve ketendir. Aba-zıpka denen yün pantolon ve üst giysisinin aynı renk
kumaştan dikildiği giysiler görülür. Zıpkanın baldır ve paçaları dar, ağı
geniştir. Kentlerde setre-pantol, yelek çakşır kullanılır. Aba-zıpkalarda sarı
ve siyah renkler tercih edilir. Gençler daha çok kara şaki denen parlak
kumaştan dikilen zıpkaları giyinir. Bele ipekten “direm kuşak” bağlanır. Yün
çorap ve çarık, yemeni, çapula, galoş, potin hem köylerde hem de kentlerde
görülür. Kış aylarında “çelik” denen altı geniş çedik türü ayakkabılar giyilir.
başlık türleridir. Köylerde bunlara kavuk da eklenir. Giysiler genellikle
dokuma ve ketendir. Aba-zıpka denen yün pantolon ve üst giysisinin aynı renk
kumaştan dikildiği giysiler görülür. Zıpkanın baldır ve paçaları dar, ağı
geniştir. Kentlerde setre-pantol, yelek çakşır kullanılır. Aba-zıpkalarda sarı
ve siyah renkler tercih edilir. Gençler daha çok kara şaki denen parlak
kumaştan dikilen zıpkaları giyinir. Bele ipekten “direm kuşak” bağlanır. Yün
çorap ve çarık, yemeni, çapula, galoş, potin hem köylerde hem de kentlerde
görülür. Kış aylarında “çelik” denen altı geniş çedik türü ayakkabılar giyilir.
Beslenme
Balık, mısır ve karalahana mutfakta önemli
yer tutar. Kıyıdan uzaklaşıldıkça balık ve mısır tüketimi azalır. Bunun yerini
unlu-hamurlu yiyecekler alır. Sakarca, ısırganotu “tirmit” denen mantar ve
benzeri yabanıl bitkiler mutfağı zenginleştirir.
yer tutar. Kıyıdan uzaklaşıldıkça balık ve mısır tüketimi azalır. Bunun yerini
unlu-hamurlu yiyecekler alır. Sakarca, ısırganotu “tirmit” denen mantar ve
benzeri yabanıl bitkiler mutfağı zenginleştirir.
Kasım-Nisan ayları arasında ilin temel yiyeceği
hamsidir.
hamsidir.
Mısır unu ve dövülmüş fındık içiyle yapılan
“çalmaç” yörenin özgün tatlısıdır.
“çalmaç” yörenin özgün tatlısıdır.
Pohmul denen yemek de yine mısır unu ve
fındık içiyle yapılır.
fındık içiyle yapılır.
Batıl İtikatlar
Ulubey ilçesinin Şuayip tepesindeki doğal su
kaynağının şifalı olduğuna inanılır. Kaynağın biraz yukarısında ziyaret yeri
olarak benimsenmiş bir gömüt vardır. İnsanlar buraya gelip şifa dilekleri
tutar, çaput bağlarlar. (s. 6320)
kaynağının şifalı olduğuna inanılır. Kaynağın biraz yukarısında ziyaret yeri
olarak benimsenmiş bir gömüt vardır. İnsanlar buraya gelip şifa dilekleri
tutar, çaput bağlarlar. (s. 6320)
Suyu şifa gücüne yönelik inanmalara bir
başka örnek Mayıs Yedisi şenliklerinde görülür. 20 Mayıs’ta yapılan Hıdırellez
kutlamalarında besmeleyle kıyıya yaklaşan ilk dalgaların üzerinden sağ ayakla
atlanarak denize girilir. Çacuklar da kucağa alınarak 7 defa dalgaların
üzerinden geçilir. Eller ve yüz deniz suyuyla yıkanır.
başka örnek Mayıs Yedisi şenliklerinde görülür. 20 Mayıs’ta yapılan Hıdırellez
kutlamalarında besmeleyle kıyıya yaklaşan ilk dalgaların üzerinden sağ ayakla
atlanarak denize girilir. Çacuklar da kucağa alınarak 7 defa dalgaların
üzerinden geçilir. Eller ve yüz deniz suyuyla yıkanır.
Şifa dilemek üzere ziyaret edilen başka
yerler de vardır: Yukarıtepe köyünde Kılavuz Evliyası, Şahincili’deki Taşdibet,
Ayrılık köyünde Çağlıdede Evliyası, merkezdeki Buharalı Şeyh Efendi türbesi, Ünye’de
Şeyh Yunus Efendi Türbesi, Aybastı’da Kutlular köyünde Ekizavyanı Evliyası.
yerler de vardır: Yukarıtepe köyünde Kılavuz Evliyası, Şahincili’deki Taşdibet,
Ayrılık köyünde Çağlıdede Evliyası, merkezdeki Buharalı Şeyh Efendi türbesi, Ünye’de
Şeyh Yunus Efendi Türbesi, Aybastı’da Kutlular köyünde Ekizavyanı Evliyası.
Diğer batıl itikatlar
El tırnaklarının üzerindeki beyaz lekeler
yeni giysiler giyileceğine yorulur.
yeni giysiler giyileceğine yorulur.
Elma kabuğu koparılmadan ateşe atılırsa
şeytan çatlar.
şeytan çatlar.
Elbise üzerindeyken giysisine düğme dikilen
kişi, eğer dilinin altına bir şey koymazsa aklı azalır.
kişi, eğer dilinin altına bir şey koymazsa aklı azalır.
Evlenme
Köy düğünlerinde davul-zurna ya da klarnet
çalınırken kentlerde “caz” denen salon çalgı takımı yeğlenir.
çalınırken kentlerde “caz” denen salon çalgı takımı yeğlenir.
İç kesimlerde görücülük, başlık parası gibi
nedenlerle kız kaçırma vakaları görülür.
nedenlerle kız kaçırma vakaları görülür.
Düğün çağrısına düğün okumak denir.
Kız evinde genellikle tef eşliğinde oyunlar
oynanır.
oynanır.
Davul-zurna ve klarnet erkek evinde çalınır.
Düğünden bir gün önce “baş bağlama” denen
gelini giydirme töreni yapılır. Akşamına da kına yakılır.
gelini giydirme töreni yapılır. Akşamına da kına yakılır.
Oyunlar oynanırken gelinin arkadaşlarından
üç kız başına bir örtü atarak kollarına girer. Biri de önlerinde yürür. Gelinin
odanın ortasına getirirler. Sinideki kına üzerinde üç mum yakılır. Kızlardan
biri siniyi başının üzerine kaldırır. Önde tefçi, arkasında kına sinisi ve üç
arkadaşıyla gelin mutfaktan başlayarak evin bütün odalarını üçer kez
dolaşırlar. Bu sırada türküler söylenir. Yeniden konukların bulunduğu odaya
dönüldüğünde gelin ortaya koyulan sandalyeye oturur. Sini önüne bırakılır. Yanına
da bir seccade serilir. Tefçi kadın “büyük anası gelmeyince, bahşişini
vermeyince, kız eline kına vermiyor” gibi türküler söyleyerek gelinin
yakınlarını bahşiş vermeye çağırır. Bahşişler seccadeye bırakılır. Gelini
gezdiren arkadaşları kınayı yoğurup türküler eşliğinde el ve ayak parmaklarına
kına yakarlar. Bu sırada mani ve türkülerle gelinin yakınlarını ağlatmaya
çalışırlar.
üç kız başına bir örtü atarak kollarına girer. Biri de önlerinde yürür. Gelinin
odanın ortasına getirirler. Sinideki kına üzerinde üç mum yakılır. Kızlardan
biri siniyi başının üzerine kaldırır. Önde tefçi, arkasında kına sinisi ve üç
arkadaşıyla gelin mutfaktan başlayarak evin bütün odalarını üçer kez
dolaşırlar. Bu sırada türküler söylenir. Yeniden konukların bulunduğu odaya
dönüldüğünde gelin ortaya koyulan sandalyeye oturur. Sini önüne bırakılır. Yanına
da bir seccade serilir. Tefçi kadın “büyük anası gelmeyince, bahşişini
vermeyince, kız eline kına vermiyor” gibi türküler söyleyerek gelinin
yakınlarını bahşiş vermeye çağırır. Bahşişler seccadeye bırakılır. Gelini
gezdiren arkadaşları kınayı yoğurup türküler eşliğinde el ve ayak parmaklarına
kına yakarlar. Bu sırada mani ve türkülerle gelinin yakınlarını ağlatmaya
çalışırlar.
Konuklara da kına dağıtıldıktan sonra geç
saatlerde tören sona erer. Gelin, kız evindeki son gecesini en yakın
arkadaşlarıyla birlikte geçirir. Arkadaşlarıyla birlikte ertesi sabah için
hazırlık yapar. Perçem, zülüf kesilerek alıcılara hazırlanır. Al ipekten
gelinlik giyinip al duvak takınır.
saatlerde tören sona erer. Gelin, kız evindeki son gecesini en yakın
arkadaşlarıyla birlikte geçirir. Arkadaşlarıyla birlikte ertesi sabah için
hazırlık yapar. Perçem, zülüf kesilerek alıcılara hazırlanır. Al ipekten
gelinlik giyinip al duvak takınır.
Gelin alıcılar kız evine yaklaştığında,
gelin o yana bakan pencerenin önüne getirilir. Atlardan inenler geline
saydırılır. Gelin alıcıları ne denli kalabalıksa güvey tarafı o denli saygınlık
kazanır.
gelin o yana bakan pencerenin önüne getirilir. Atlardan inenler geline
saydırılır. Gelin alıcıları ne denli kalabalıksa güvey tarafı o denli saygınlık
kazanır.
Erkekler ve kadınlar ayrı ayrı odalarda
konuk edilir, yemek ikram edilir. Dışarıda olanlar çalgılar eşliğinde oyunlar
oynarlar. Gelini konukların yanına yine arkadaşları çıkarır. Gelin odaya
girerken alıcıların yanlarında getirdikleri bohçadan çıkarıp serdikleri
“ayakeni” denen basma üzerinde yürütülür. Kızlar, gelin yürüdükten sonra bu
basmayı toplar ve armağan olarak alırlar.
konuk edilir, yemek ikram edilir. Dışarıda olanlar çalgılar eşliğinde oyunlar
oynarlar. Gelini konukların yanına yine arkadaşları çıkarır. Gelin odaya
girerken alıcıların yanlarında getirdikleri bohçadan çıkarıp serdikleri
“ayakeni” denen basma üzerinde yürütülür. Kızlar, gelin yürüdükten sonra bu
basmayı toplar ve armağan olarak alırlar.
Gelin konukların elini öptükten sonra yerine
(ortaya) oturur. Duvağı açılır. Bohçadan çıkarılan “beyaz” dene örtüyle başı
bağlanır. Gelinin kardeşi ya da akrabalarından bir erkek çocuk gelerek gelinin
belbağını bağlar. Gelin alıcıları çocuğa bel parası denen bahşişini verirler. Duvak,
bir an önce evlenmeleri dileğiyle arkadaşlarının başına üç kez konup
kaldırıldıktan sonra gelinin başına konur.
(ortaya) oturur. Duvağı açılır. Bohçadan çıkarılan “beyaz” dene örtüyle başı
bağlanır. Gelinin kardeşi ya da akrabalarından bir erkek çocuk gelerek gelinin
belbağını bağlar. Gelin alıcıları çocuğa bel parası denen bahşişini verirler. Duvak,
bir an önce evlenmeleri dileğiyle arkadaşlarının başına üç kez konup
kaldırıldıktan sonra gelinin başına konur.
Çeyizler arabalara yüklenirken çalgıcılar
“ağlatma havası” çalar. Gelin, iki yakını be bir “yengeliç” ile birlikte ata
bindirilir. Atın eyerini gelinin kardeşi ya da amcası tutar. Yol havası
eşliğinde hareket edilir. Çeşitli oyun ve türkülerle düğün evine varıldığında
önce gelinin önünde kurban kesilir. Eve girerken başına çerez ve bozuk para
serpilir. Eli un çuvalına sokulur, sonra bir tas suyla yıkanır. Evin her yanına
su serpilir.
“ağlatma havası” çalar. Gelin, iki yakını be bir “yengeliç” ile birlikte ata
bindirilir. Atın eyerini gelinin kardeşi ya da amcası tutar. Yol havası
eşliğinde hareket edilir. Çeşitli oyun ve türkülerle düğün evine varıldığında
önce gelinin önünde kurban kesilir. Eve girerken başına çerez ve bozuk para
serpilir. Eli un çuvalına sokulur, sonra bir tas suyla yıkanır. Evin her yanına
su serpilir.
Duvak açıldıktan sonra konuklar gelini görmeye
gelirler. Geline refakat eden yengeliç, gelin sandığının anahtarını açar,
çeyizleri serer. Gelin odası döşenir. Sağdıç, güveyi gelin odasına getirir. Yengeliç,
gelin ve güveyi el ele tutuşturup odadan ayrılır.
gelirler. Geline refakat eden yengeliç, gelin sandığının anahtarını açar,
çeyizleri serer. Gelin odası döşenir. Sağdıç, güveyi gelin odasına getirir. Yengeliç,
gelin ve güveyi el ele tutuşturup odadan ayrılır.
Kısırlığa karşı kadınlara kurumuş dereotu ve
bal karışımı yedirilir. Böğürtlen kökü kaynatılıp içirilir. Erkekler de 49 gün
boyunca yumurta akı içerler.
bal karışımı yedirilir. Böğürtlen kökü kaynatılıp içirilir. Erkekler de 49 gün
boyunca yumurta akı içerler.
Erkek çocuk isteyen aileler son doğan kıza
döne, dündü gibi isimler verirler.
döne, dündü gibi isimler verirler.
Kız çocuk istendiğinde çocuğun göbek bağı
(eş) ters çevrilip akarsuya atılır.
(eş) ters çevrilip akarsuya atılır.
Gebe, değirmen çevirir ya da yayık vurursa
çocuğun başı dönük(?) olur. Gül koklarsa çocuğun yanakları al al olur. Hıdırellez
günü kapı kilitleyip açarsa çocuğun ağzı “dilik” (yarık) olur.
çocuğun başı dönük(?) olur. Gül koklarsa çocuğun yanakları al al olur. Hıdırellez
günü kapı kilitleyip açarsa çocuğun ağzı “dilik” (yarık) olur.
Çocuk evin direği olsun diye, göbek bağı
evin orta direğinin dibine bağlanır. Perşembe yöresinde çocuğun göbek meyve
ağacının dibine gömülür. Bu sayede çocuk ağaç aşılamaya yatkın, ağaca kolayca
çıkabilen biri olur. Göbek bağı iyice gömülmeli, eğer yüzeyde kalırsa onu
köpekler yer ve bu nedenle çocuk da köpekler gibi gezer, yeri durağı belli
olmaz.
evin orta direğinin dibine bağlanır. Perşembe yöresinde çocuğun göbek meyve
ağacının dibine gömülür. Bu sayede çocuk ağaç aşılamaya yatkın, ağaca kolayca
çıkabilen biri olur. Göbek bağı iyice gömülmeli, eğer yüzeyde kalırsa onu
köpekler yer ve bu nedenle çocuk da köpekler gibi gezer, yeri durağı belli
olmaz.
Çocuk ağaç gibi yeşersin, gürbüz olsun diye
adına ağaç dikilir. Buna “boy ağacı” denir. Bu ağaç kesilir ya da kurursa
çocuğun kısa ömürlü olacağına inanılır.
adına ağaç dikilir. Buna “boy ağacı” denir. Bu ağaç kesilir ya da kurursa
çocuğun kısa ömürlü olacağına inanılır.
Yörede beşik kertmesi uygulamasına “kertük”
denir. Kertük için namzet çocukların iki yaşını geçmemiş olmasına dikkat
edilir. Kertük daha çok lohusa bakmaya gidildiğinde ya da beşik düzümü denen
çocuğa armağan sunma sırasında gerçekleşir. Beşiklere kurdele bağlanır. Söz
kesimiyle kurdele kesilir, Kur’an okunur.
denir. Kertük için namzet çocukların iki yaşını geçmemiş olmasına dikkat
edilir. Kertük daha çok lohusa bakmaya gidildiğinde ya da beşik düzümü denen
çocuğa armağan sunma sırasında gerçekleşir. Beşiklere kurdele bağlanır. Söz
kesimiyle kurdele kesilir, Kur’an okunur.
Yörede kırk basması, kırk karışması gibi
inançlar yaygındır. Kırk basmasını önlemek için bebeğin bulunduğu odaya
tabanca, tüfek gibi silahlar sokulmaz. Çocuğu kırk basmışsa, odasına hangi
silahla girilmişse (sorumlu mutlaka silah olur) çocuk onun üzerinde yıkanır.
inançlar yaygındır. Kırk basmasını önlemek için bebeğin bulunduğu odaya
tabanca, tüfek gibi silahlar sokulmaz. Çocuğu kırk basmışsa, odasına hangi
silahla girilmişse (sorumlu mutlaka silah olur) çocuk onun üzerinde yıkanır.
Çocuk zamanında konuşamazsa geleneksel
şifacılık yöntemleri devreye girer: Cuma salası okunurken ineğin yal küleği
çocuğun önüne konarak “insansan dile gel, hayvansan yeme gel” denir.
şifacılık yöntemleri devreye girer: Cuma salası okunurken ineğin yal küleği
çocuğun önüne konarak “insansan dile gel, hayvansan yeme gel” denir.
El Sanatları
Cumhuriyet öncesinde yaygın olan dokumacılık,
çanak-çömlek yapımı, bakırcılık, beşik yapımı ve sepet örücülüğü sanayileşmeyle
birlikte önemini yitirmiştir.
çanak-çömlek yapımı, bakırcılık, beşik yapımı ve sepet örücülüğü sanayileşmeyle
birlikte önemini yitirmiştir.
Dokumacılık Ordu, Fatsa ve Ünye’de
ünlenmişti. Peştamal ve kilim en yaygın dokuma türleriydi.
ünlenmişti. Peştamal ve kilim en yaygın dokuma türleriydi.
Tümüyle pamuk ipliğiyle dokunan peştamallarda
kara-al, kara-kahverengi, ak-al ve turuncu-al renkler hakimdi. (s. 6321)
kara-al, kara-kahverengi, ak-al ve turuncu-al renkler hakimdi. (s. 6321)
Kilim daha çok dağ köylerinde, hayvancılıkla
uğraşılan yerlerde dokunurdu.
uğraşılan yerlerde dokunurdu.
Bakırcılık Ermeniler arasında yaygındı.
Mimari
Konutlar hayvanların barındırıldığı ahır,
merek denen samanlık ve çöten denen ambarla birlikte bir bütün oluştururdu.
merek denen samanlık ve çöten denen ambarla birlikte bir bütün oluştururdu.
Yayla evleri sadece yaz aylarında
kullanıldıkları için özensiz inşa edilirlerdi.
kullanıldıkları için özensiz inşa edilirlerdi.
Konutların planını belirleyen ana mekan
salon denilen sofadır. Yöredeki sofa evin ortasında değil bir köşesindedir.
Ocak, yeme, oturma gibi ihtiyaçların karşılandığı Doğu Karadeniz’de yaygın olan
ortak mekan Ordu ili evlerinde farklılaşır: mutfak ve oturma odası ayrı şekilde
tanzim edilir.
salon denilen sofadır. Yöredeki sofa evin ortasında değil bir köşesindedir.
Ocak, yeme, oturma gibi ihtiyaçların karşılandığı Doğu Karadeniz’de yaygın olan
ortak mekan Ordu ili evlerinde farklılaşır: mutfak ve oturma odası ayrı şekilde
tanzim edilir.
Evin bütün odalarının kapısı salona açılır. Salonun
köşede olması evin yatay eksen üzerinde genişlemesini engellediğinden,
evlerdeki genişleme ihtiyacı dikey olarak, kat çıkılarak giderilir.
köşede olması evin yatay eksen üzerinde genişlemesini engellediğinden,
evlerdeki genişleme ihtiyacı dikey olarak, kat çıkılarak giderilir.
Ahşap iskelet, ahşap dolma duvarlarda dolma
ve muskalı dolma tekniği kullanılır. Konutlar ve çötenler yerden bağlantısı kesilerek
inşa edilirdi (nemden dolayı). Çötenlerde havalandırmayı sağlamak için çubuk
örgüler kullanılırdı.
ve muskalı dolma tekniği kullanılır. Konutlar ve çötenler yerden bağlantısı kesilerek
inşa edilirdi (nemden dolayı). Çötenlerde havalandırmayı sağlamak için çubuk
örgüler kullanılırdı.
Yayla ve mezra evlerinde çatıyı kapatmak
için yarma ahşap “bedevre” kıyı kesimlerde ise alaturka kiremit örtü
kullanılırdı. (s. 6322)
için yarma ahşap “bedevre” kıyı kesimlerde ise alaturka kiremit örtü
kullanılırdı. (s. 6322)
Edebiyat
Oldukça eski bir yerleşim yeri olan Ordu,
tarih boyunca çeşitli kültürlerin etkisinde kalmıştır. Osmanlı döneminde de
çeşitli dönemlerde göç alan şehirde yöresel edebiyat zengindir.
tarih boyunca çeşitli kültürlerin etkisinde kalmıştır. Osmanlı döneminde de
çeşitli dönemlerde göç alan şehirde yöresel edebiyat zengindir.
Ordu’da düğünlerde, toplantılarda, tarlada,
kalabalık eğlencelerde mani söyleme ve mani atışma geleneği halen canlılığını
korumaktadır.
kalabalık eğlencelerde mani söyleme ve mani atışma geleneği halen canlılığını
korumaktadır.
Maniler ilin doğal güzelliklerini, fındığı,
sevdaları ve ayrılıkları konu edinirler.
sevdaları ve ayrılıkları konu edinirler.
Manilerde yerel dil özellikleri kendini
gösterir:
gösterir:
“Boztepe’nin düzünde
Saydım yüz elli goyun
Şu Ordu denen yerde
Sallansın zelfi boylum
Köplünün altı ırmak
Akıyo barmak barmak
Hey yiyidin kârı mı
İstediyini almak
Ha burdan aşşa
Eniş giderim eniş
Guydun beni sevdaya
Gezersin geniş geniş
Ordu’nun sokakları
Döşelidir döşeli
Berem oldum gidiyom
Ben bu aşka düşeli
Fındık topluyan gelin
Fındık dalda kalmasın
Eyil bi yol öpeyim
Ahdim sende kalmasın
Söylenceler
Karadeniz Söylencesi
Bir zamanlar Karadeniz’in yerinde Pontos
adlı bir ülke vardır. Ülke zengin mi zengindir, ama Pontoslular huysuz, dönek,
hırçın insanlardır. Hele de konuğu hiç sevmezler. Bu yüzden ülkeye konuksevmez
Pontos anlamında “Pontos Aksinos” da denir.
adlı bir ülke vardır. Ülke zengin mi zengindir, ama Pontoslular huysuz, dönek,
hırçın insanlardır. Hele de konuğu hiç sevmezler. Bu yüzden ülkeye konuksevmez
Pontos anlamında “Pontos Aksinos” da denir.
Günün birinde Pontos’a Kafkas Dağları’ndan
bir ermiş konuk olur. Her gittiği yere iyilik götüren, insanlara iyiyi, doğruyu
öğütleyen bu ulu kişinin, Pontos’ta çaldığı her kapı kötü sözlerle yüzüne
kapanır. Kime selam verse, karşılık alamaz. Kimse bu iyi yürekli Tanrı adamına
ilgi göstermez.
bir ermiş konuk olur. Her gittiği yere iyilik götüren, insanlara iyiyi, doğruyu
öğütleyen bu ulu kişinin, Pontos’ta çaldığı her kapı kötü sözlerle yüzüne
kapanır. Kime selam verse, karşılık alamaz. Kimse bu iyi yürekli Tanrı adamına
ilgi göstermez.
Ermiş hemen bu ülkeden uzaklaşmak ister.
Boztepe’ye çıkıp bir Pontos ülkesine, bir de gerideki yeşil yamaçlara bakar:
“Ey bahtıda yüreğide kara Pontos… Sulara gömülüp ettiğini bulasın”
diye ilenir.
Boztepe’ye çıkıp bir Pontos ülkesine, bir de gerideki yeşil yamaçlara bakar:
“Ey bahtıda yüreğide kara Pontos… Sulara gömülüp ettiğini bulasın”
diye ilenir.
Sözü biter bitmez, gök bulanır, yer sulanır,
koca Pontos ülkesi sular altında kalır, kapkara bir deniz olur. Adına Karadeniz
denir. Karadeniz’in huyu, suyu da Pontoslular’a çekmiştir. Hırçınlığı,
konuksevmezliği bu yüzdendir.
koca Pontos ülkesi sular altında kalır, kapkara bir deniz olur. Adına Karadeniz
denir. Karadeniz’in huyu, suyu da Pontoslular’a çekmiştir. Hırçınlığı,
konuksevmezliği bu yüzdendir.
Harami Köyüne İlişkin Söylence
Yıllarca önce bu köyde yaşayan iki kardeş
vardır. Bu kardeşlerin kalabalık bir de koyun sürüsü vardır. Sürünün çobanları da
bu iki kardeşin çocukları olan Zedef ile Mehmet’tir. İki kardeş koyunlarını köy
dışında Gümüşlük denilen mevkide otlatırlardı.
vardır. Bu kardeşlerin kalabalık bir de koyun sürüsü vardır. Sürünün çobanları da
bu iki kardeşin çocukları olan Zedef ile Mehmet’tir. İki kardeş koyunlarını köy
dışında Gümüşlük denilen mevkide otlatırlardı.
Mehmet bir gün ağacın gölgesine uzanarak:
– Zedef, ben yorgunum, sen biraz odun yar da
akşama ateşimiz bol olsun.
akşama ateşimiz bol olsun.
Bunun üzerine Zedef baltayı alıp odun
yarmağa başlar.
yarmağa başlar.
Zedef’in odun yarışını seyreden Mehmet,
birden heyecana kapılır.
birden heyecana kapılır.
-Zedef, sen erkek değil kızsın! diye bağırır.
Yıllardan beri saklanan sırrın meydana
çıktığını gören Zedef’in elindeki balta yere düşer. Emmisi oğlu Mehmet’ten ve
çok sevdiği sürüden ayrılacağını düşünerek, içi burkulur, titreyen sesiyle:
çıktığını gören Zedef’in elindeki balta yere düşer. Emmisi oğlu Mehmet’ten ve
çok sevdiği sürüden ayrılacağını düşünerek, içi burkulur, titreyen sesiyle:
– Artık bir arada bulunmamız imkânsız. Sana
sağlık, bana selâmet, diyerek köyün yolunu tutar. İki kardeş çocuğu bir daha
müşterek bir durumda çobanlık yapamadılar. Ancak ayrılık ikisine de çok ağır
geldi.
sağlık, bana selâmet, diyerek köyün yolunu tutar. İki kardeş çocuğu bir daha
müşterek bir durumda çobanlık yapamadılar. Ancak ayrılık ikisine de çok ağır
geldi.
Kavalıyla baş başa kalan Mehmet’in günleri
hep üzüntülü geçer. Derdini kavalına üfleyip dağ bayır gezinir.
hep üzüntülü geçer. Derdini kavalına üfleyip dağ bayır gezinir.
Zedef ise, sırtında o güne kadar taşıdığı
erkek elbiselerinden sıyrılıp, ev işlerine dalmıştır.
erkek elbiselerinden sıyrılıp, ev işlerine dalmıştır.
Günün birinde uzak ellerden gelen eşkıyalar
sürüyü basıp, köpeği öldürürler. Mehmet’in kollarını kayışla bağlayarak,
davarları önlerine katıp, yola koyulurlar.
sürüyü basıp, köpeği öldürürler. Mehmet’in kollarını kayışla bağlayarak,
davarları önlerine katıp, yola koyulurlar.
Mehmet’in tek kurtuluş ümidi, kavalıdır. Kavalıyla
içine düştüğü durumu Zedef’e duyurabilirse Zedef’in yardım çağıracağını
düşünür.
içine düştüğü durumu Zedef’e duyurabilirse Zedef’in yardım çağıracağını
düşünür.
Köyünün karşısındaki sırta varınca,
baskıncılara yalvarır:
baskıncılara yalvarır:
-Ağalar, köyümün karşısında son bir ayrılık
kavalı çalmama izin verir, ne olur? der. Eşkıyaların başı gözü yaşlı çobana
acır:
kavalı çalmama izin verir, ne olur? der. Eşkıyaların başı gözü yaşlı çobana
acır:
-Haydi çal, der.
Mehmet bir kayanı dibine çöker, köyüne
döner, kavalını üflemeye başlar.:
döner, kavalını üflemeye başlar.:
Haramiler bizi bastı,
Ala köpek kanlar kustu,
Can kayışı kolum kesti,
Emmim kızı Zedef sana kaldı medet
Dokuz kişi haramiler,
Bir Mehmet bunlara neyler,
Merhametsiz azgın şerre,
Emmim kızı Zedef
Sana kaldı medet…
Buralar viran olmasın,
Yuvayı baykuş almasın
Hasret mahşere kalmasın,
Emmim kızı Zedef
Sana kaldı Medet
Gergef işlemekte olan Zedef, uzaklardan
gelen kaval sesiyle felâket haberini duyunca, hemen fırlamış:
gelen kaval sesiyle felâket haberini duyunca, hemen fırlamış:
-Sürü basıldı yetişin, diye bağırarak köyü
ayaklandırır. Zedef başta olmak üzere, delikanlılar dörtnala at koşturup, eşkıyaya
yetişirler. Kanlı bir vuruşmadan sonra, haramileri yakalayıp bir kayadan aşağı
atarlar.
ayaklandırır. Zedef başta olmak üzere, delikanlılar dörtnala at koşturup, eşkıyaya
yetişirler. Kanlı bir vuruşmadan sonra, haramileri yakalayıp bir kayadan aşağı
atarlar.
Bugün o kayanın adı Asarkaya diye anılır.
Köyün ismi de, sürüyü basan haramilerden dolayı Harami olarak kalır.
Köyün ismi de, sürüyü basan haramilerden dolayı Harami olarak kalır.
Telli Gelin söylencesi
Ordu yakınlarında bir köyde yaşayan Mehmet, evlendiğinin
ertesi günü askere alınır. Aradan on beş yıl geçer. Sonunda tezkere alır.
Dönerken yolda yaşlı bir adamla karşılaşır. Adam yolculuğun nereden nereye
olduğunu sorar. Mehmet de anlatır. “Oğulcuğum sen bunca yıl askerde
kalmışsın üç yıl benim yanımda kal da sana hayatın boyunca lazım olacak üç öğüt
vereyim.” der. Mehmet kabul eder; Birlikte adamın memleketine giderler.
ertesi günü askere alınır. Aradan on beş yıl geçer. Sonunda tezkere alır.
Dönerken yolda yaşlı bir adamla karşılaşır. Adam yolculuğun nereden nereye
olduğunu sorar. Mehmet de anlatır. “Oğulcuğum sen bunca yıl askerde
kalmışsın üç yıl benim yanımda kal da sana hayatın boyunca lazım olacak üç öğüt
vereyim.” der. Mehmet kabul eder; Birlikte adamın memleketine giderler.
Aradan bir yıl geçer yaşlı adam ilk öğüdünü
verir: “Doğru yol varken eğri yoldan gitme” İkinci yıl sonunda
“Her yüzüne güleni dost sanma. Aslını öğrenmeden bir karar verme” der.
Üçüncü yıl sonunda da yaşlı adam “Sabırlı ol sabrın sonu selamettir” der
ve memleketine dönmesine izin verir. Vedalaşıp ayrılırlar.
verir: “Doğru yol varken eğri yoldan gitme” İkinci yıl sonunda
“Her yüzüne güleni dost sanma. Aslını öğrenmeden bir karar verme” der.
Üçüncü yıl sonunda da yaşlı adam “Sabırlı ol sabrın sonu selamettir” der
ve memleketine dönmesine izin verir. Vedalaşıp ayrılırlar.
Mehmet çavuş yola çıkar bir an önce sılaya
varma özlemi içerisindedir. Her zaman gittiği yolu bırakıp kısadır diye ormana
dalar. Burada eşkıyalarla karşılaşır; Canını zor kurtarır. Hem tehlike atlatmış
hem de zaman kaybına uğramıştır. Aklına ilk öğüdü gelir. Her zaman gittiği yola
döner.
varma özlemi içerisindedir. Her zaman gittiği yolu bırakıp kısadır diye ormana
dalar. Burada eşkıyalarla karşılaşır; Canını zor kurtarır. Hem tehlike atlatmış
hem de zaman kaybına uğramıştır. Aklına ilk öğüdü gelir. Her zaman gittiği yola
döner.
Köyüne yaklaşırken yolda bir atlı görür. Atlıyla
söyleşirken, onun kendi köyünden olduğunu anlar. Ailesinden haber sorar. Adamın
Mehmet Çavuş’un karısında gözü vardır. Bunun için: “Var git sana yazık
olmuştur, Karın bir delikanlıyla birlikte” der. Mehmet Çavuş çok
öfkelenmiştir. Atını son hızla sürer. Evine vardığında gün ağarmak üzeredir. Pencereden
bakar ki karısının yanında bir delikanlı uyumakta. Hemen tabancasına sarılır. Sonra
aklına yaşlı adamın öğüdü gelir ve pencereden karısına seslenir.
söyleşirken, onun kendi köyünden olduğunu anlar. Ailesinden haber sorar. Adamın
Mehmet Çavuş’un karısında gözü vardır. Bunun için: “Var git sana yazık
olmuştur, Karın bir delikanlıyla birlikte” der. Mehmet Çavuş çok
öfkelenmiştir. Atını son hızla sürer. Evine vardığında gün ağarmak üzeredir. Pencereden
bakar ki karısının yanında bir delikanlı uyumakta. Hemen tabancasına sarılır. Sonra
aklına yaşlı adamın öğüdü gelir ve pencereden karısına seslenir.
“Sabah oldu tandır gelin
Kandilini yandır gelin
Koynundaki yatan yiğit
Senin nendir telli gelin”
Kadın uyanır; o da şu deyişle yanıt verir.
“Sabah oldu tandırmışım
Kandilimi yandırmışım
Koynumda yatan yiğidi
Gül memeden emzirmişim”
Mehmet Çavuş delikanlının oğlu olduğunu
anlar. Karısı henüz kendisini tanımamıştır. Söyleşmeyi sürdürürler.
anlar. Karısı henüz kendisini tanımamıştır. Söyleşmeyi sürdürürler.
“Derede arpa biçersin
Suyunu nerden içersin
Etrafını su alınca
Sen nerelerden geçersin”
Telli Gelin:
Derede arpa biçerim
Suyu gözünden içerim
Etrafımı su basınca
Köprü kurarak geçerim”
Mahmet Çavuş:
Gurbetten de gelir tatar
Yamçısını yana atar
Garip olan nerde yatar
Aç kapıyı telli gelin”
Telli Gelin:
“Uzaklardan gelir tatar
Yamçısını yana atar
Evli olan evde yatar
Garip olan handa yatar”
Mehmet Çavuş:
“Hastayım ata binemem
Binsem de geri gidemem
Ay karanlık yol gidemem
Aç kapıyı telli gelin
Telli Gelin:
Hastasın ata binersin
Binsen de geri gidersin
Ay ışıktır yol gidersin
Yolcu isen git yoluna”
Mehmet Çavuş karısının hâlâ kendisini
tanımadığını anlayınca şöyle seslenir:
tanımadığını anlayınca şöyle seslenir:
“İstanbul’dan aldım ferman
Dizlerimde yoktur ferman
Mehmet Çavuş sana kurban
Aş kapıyı telli gelin”
Telli gelin yıllar sonra kavuşmanın
coşkusuyla:
coşkusuyla:
“İstanbul’dan alsan ferman
Dizlerine gelsin ferman
Kolum yastık saçım yorgan
Gir içeri Mehmet Çavuş”
Böylece kavuşurlar.
Şuayip Tepesi’ndeki şifalı suya ilişkin
söylence
söylence
Giresun’da sevilen sayılan bir karı koca
yaşamaktadır. Birbirilerini çok sevmektedirler. Fakat zamanla koca verem
hastalığına yakalanır kan kusmaya başlar. Karısını çağırır ve düşmanları
haricinde biri ile evlenmesini vasiyet eder. Kadın çok üzülür ve kocasının
kurtulması için Tanrıya gece gündüz yalvarır dua eder.
yaşamaktadır. Birbirilerini çok sevmektedirler. Fakat zamanla koca verem
hastalığına yakalanır kan kusmaya başlar. Karısını çağırır ve düşmanları
haricinde biri ile evlenmesini vasiyet eder. Kadın çok üzülür ve kocasının
kurtulması için Tanrıya gece gündüz yalvarır dua eder.
Kadın bir gece uykuya dalar rüyasında Hz. Hızır’ı
görür. Hz. Hızır ona “Üzülme Allah’tan umut kesilmez. Kalk Ordu da Ulubey
yakınındaki Şuayip Tepesi’ne git orada bir su kaynağı vardır ondan kocana bol
bol içir tekrar eski sağlıklı günlerine dönüp mutluluk içinde yaşayın.”
görür. Hz. Hızır ona “Üzülme Allah’tan umut kesilmez. Kalk Ordu da Ulubey
yakınındaki Şuayip Tepesi’ne git orada bir su kaynağı vardır ondan kocana bol
bol içir tekrar eski sağlıklı günlerine dönüp mutluluk içinde yaşayın.”
Kadın uyanır uyanmaz kocasını alıp Ordu’ya
Ulubey’e gelir. Şuayip Tepesi’ndeki kaynağa kadar kocasını sırtında taşır. Adam
sudan kana kana içer ağzından burnundan kan boşanır. Bir süre sonra canlanır, tekrar
eski sağlığına kavuşur. Karı-koca mutlu bir şekilde memleketlerine geri
dönerler.
Ulubey’e gelir. Şuayip Tepesi’ndeki kaynağa kadar kocasını sırtında taşır. Adam
sudan kana kana içer ağzından burnundan kan boşanır. Bir süre sonra canlanır, tekrar
eski sağlığına kavuşur. Karı-koca mutlu bir şekilde memleketlerine geri
dönerler.
O gün bugündür Ulubey’deki Şuayip Tepesi’nde
bulunan suyun hastalara şifa verdiğine inanılır.
bulunan suyun hastalara şifa verdiğine inanılır.
Günümüzde de Şuayip Tepesi’ndeki su şifalı
olarak bilinir ve insanlar şifa bulmak için buraya gelir. (s. 6323-6324)
olarak bilinir ve insanlar şifa bulmak için buraya gelir. (s. 6323-6324)
Ağız Özellikleri
Yerel ağız, kitle iletişim imkânlarının
artmasıyla öncelikle kıyı kesimlerinde olmak üzere özelliklerini yitirmektedir.
İç kesimlerde yerel ağız özellikleri halen görülebilmektedir.
artmasıyla öncelikle kıyı kesimlerinde olmak üzere özelliklerini yitirmektedir.
İç kesimlerde yerel ağız özellikleri halen görülebilmektedir.
Bilinen ünlüler yanında bir de kapalı “e”
ünlüsü kullanılır. Ünlü değişmelerine çokça rastlanır. Değişimler sözcük başı,
sözcük içi ya da sonunda görülebilir: Esker (asker)
ünlüsü kullanılır. Ünlü değişmelerine çokça rastlanır. Değişimler sözcük başı,
sözcük içi ya da sonunda görülebilir: Esker (asker)
Erazı (arazi)
Eyva (ayva)
Eyi (iyi)
Enmek (inmek)
Eşitmek (işitmek)
Üçüncü tekil kişi zamirinde görülen o/u u
(o), uçun (için), örneğinde görülen i/u değişmesi de sık rastlanan
değişimlerdir.
(o), uçun (için), örneğinde görülen i/u değişmesi de sık rastlanan
değişimlerdir.
Muhalle (mahalle)
Artuk (artık)
Azacuk (azıcık)
Azuk (azık)
Hızmat (hizmet)
Çızmah (çizmek)
Sufra (sofra)
Guymak (koymak)
Sörü (sürü)
Gözel (güzel)
Avcu (avcı)
Altu (altı)
Yerel ağızda ünsüz düşmesi sonucu ünlü
uzamaları görülür:
uzamaları görülür:
Baalamak (bağlamak)
Aatmak (anlatmak)
Aaşam (akşam)
Ünlü uzamaları hece düşmeleri sonucu da
ortaya çıkabilir:
ortaya çıkabilir:
Aşşaa (aşağı)
Ayaa (ayağı)
Aallık (ağırlık)
“R,” “l” ünsüzleriyle başlayan sözcüklerin
başına “ı,” “i” ünlülerinin eklendiği görülür:
başına “ı,” “i” ünlülerinin eklendiği görülür:
Ilimon
İreçel
Irakı
İlen
Iraf
Ordu yerel ağzında düzlük, yuvarlaklık
uyumuna aykırı kullanışlara çok rastlanır:
uyumuna aykırı kullanışlara çok rastlanır:
Duyuncı (duyunca)
Dokı (doku)
Geceluk (gecelik)
Mamur (memur)
Sözcük başında, ortasında ve sonunda ünsüz
değişimleri de çokçadır. Bunlardan k/g değişmesi neredeyse kural niteliği
kazanmıştır:
değişimleri de çokçadır. Bunlardan k/g değişmesi neredeyse kural niteliği
kazanmıştır:
ç/c
Cenber (çember)
Cıblak (çıplak)
k/g
Gaya (kaya)
Gıl (kıl)
Gavuk (kavuk)
p/b
Bekmez (pekmez)
Bazarlık (pazarlık)
s/z
Zabı (sabi)
Zarıh (sarık)
t/d
Deeze (teyze)
Darak (tarak)
Sözcük ortasındaki ünsüz değişmeleri:
k/g
Argadaş (arkadaş)
Dakga (dakika)
Deligannı (delikanlı)
p/b
Dabanca (tabanca)
Dapurcu (taburcu)
Muhtelif ses değişimleri:
Anşa (Ayşe)
İsdemek (istemek)
Sözcük sonlarında en çok p/b değişimlerine
rastlanır:
rastlanır:
Çıkıb (çıkıp)
Heb (hep)
t/d
Ahred (ahiret)
Aded (adet)
y/v
Köv (köy)
Sık rastlanan ünsüz düşmelerinde düşen ünsüzün
etkisiyle önündeki ünlü uzar. Ünsüz düşmelerinin en belirgini ğ düşmesidir:
etkisiyle önündeki ünlü uzar. Ünsüz düşmelerinin en belirgini ğ düşmesidir:
Aale (ağla),
Baalamak (bağlamak)
Döömek (döğmek)
Böle (böyle)
Gooşu (komşu)
Bazı sözcüklerde ünsüzler arasında yer
değiştirmeler gözlenir:
değiştirmeler gözlenir:
Körpü (köprü)
Torpak (toprak)
Yarpak (yaprak)
Melmeket (memleket)
Nl/nn
Annatmak (anlatmak)
Nişannanmak (nişanlanmak)
Rl/ll
Hatıllamak (hatırlamak)
Pallama (parlama)
Tellemek (terlemek)
Hc/cc
Bocca (bohça)
Kişi zamirlerinde üçüncü tekil kişi
zamirinin “u” biçimini aldığı görülür. Üçüncü çoğul kişi zamiri de “unlar”
biçiminde dönüşmüştür. Dönüşlülük zamiri “kendi” sözcüğününse “kendü” biçimini
aldığı, çekiminin bu şekilde yapıldığı görülür.
zamirinin “u” biçimini aldığı görülür. Üçüncü çoğul kişi zamiri de “unlar”
biçiminde dönüşmüştür. Dönüşlülük zamiri “kendi” sözcüğününse “kendü” biçimini
aldığı, çekiminin bu şekilde yapıldığı görülür.
Fiil çekimlerinde birinci çoğul kişi ve
ikinci çoğul kişi değişik biçim gösterir. Geniş zaman çekiminde başlaruk
(başlarız), başlarsız (başlarsınız), biçiminde söylenir.
ikinci çoğul kişi değişik biçim gösterir. Geniş zaman çekiminde başlaruk
(başlarız), başlarsız (başlarsınız), biçiminde söylenir.
Geniş zamanın olumsuz çekiminde de,
başlamook (başlamıyoruz), başlamazsız (başlamazsınız) biçimini alır.
başlamook (başlamıyoruz), başlamazsız (başlamazsınız) biçimini alır.
Şimdiki zaman fiil çekiminde -yor ekinin
düşerek önündeki ünlüyü uzattığı, iyelik ekininse yerini koruduğu görülür. Açım
(açıyorum), açıın (açıyorsun), açii (açıyor), açiiyok (açıyoruz), açiisiz
(açıyorsunuz), açiilaar (açıyorlar)…
düşerek önündeki ünlüyü uzattığı, iyelik ekininse yerini koruduğu görülür. Açım
(açıyorum), açıın (açıyorsun), açii (açıyor), açiiyok (açıyoruz), açiisiz
(açıyorsunuz), açiilaar (açıyorlar)…
Fatsa dolaylarında -yor ekinde sadece “r”
sesinin düştüğü görülür.
sesinin düştüğü görülür.
Yine Fatsa’da şimdiki zaman çekiminin soru
biçiminin ikinci tekilinde yapimun (yapıyor musun) örneğinde olduğu gibi -mun
eki kullanılır.
biçiminin ikinci tekilinde yapimun (yapıyor musun) örneğinde olduğu gibi -mun
eki kullanılır.
Gelecek zaman çekimlerinde -cek/cak ekinin
tekil kişilerde değişime uğradığı görülür. Yapçaam (yapacağım), yapçaan
(yapacaksın), yapçaak (yapacak), yapcaaz (yapacağız), yapcaklar (yapacaklar)
gibi. Buradaki ses düşmeleri öndeki ünlülerin uzamasına neden olur.
tekil kişilerde değişime uğradığı görülür. Yapçaam (yapacağım), yapçaan
(yapacaksın), yapçaak (yapacak), yapcaaz (yapacağız), yapcaklar (yapacaklar)
gibi. Buradaki ses düşmeleri öndeki ünlülerin uzamasına neden olur.
Mahalli sözlük
Andırgalmak: kahrolmak
Anık: nane
Annak: karşı taraf, görülen yer
Annaklamak: karşıda olana bakmak
Bardabaş: haylaz
Cenik: denize yakın yer
Dolukmak: ağlamaklı olmak
Gıdık: küçük sepet
Guz: güneş görmeyen yer
Hamaz: verimsiz toprak
Hışır: eski
Kasbana: inadına
Keyvanı: yaşlı kadın
Ömec: ekmeği yağla karıştırmak
Peşko: soba
Şişek: yaşına gelmiş koyun
Üveç: yaşını geçmiş koç
Yiti: çok ekşi
Çavma: yansıma
Fasfalli: forslu, kıdemli
Fısfıgıç: kalabalık
Gevik: mısır sapı
Gödük: on kilo
Keltek: eski
Kizir: köy tellalı
Kürül: bezelye
Küskü: kaldıraç
Sekmen: küçük sandalye
Tirmit: mantar
Tömtömücü: davulcu
Uçuk: yar, uçurum
Atasözleri
Aç it koyun gütmez
Bir ağaç dikmek yedi evlattan hayırlıdır
Erik dalına basma her söz kulak asma
Gemini kurtaran sandalını aramaz
Mal bicikten para buçuktan artar
Rüzgârın ardı yağış, şakanın ardı döğüş
Dostun ağzı aranmaz düşmanın ağzı bağlanmaz
Ağacı besleyen toprak, toprağı besleyen
yaprak
yaprak
Deyimler
Alcak vercek karabacak: alacak verecek yok
Altına karasu bağlama: işlerine engel olmak
Anacuk atıyor: telaşlı
Anam halli: telaşsız kişileri işaret eder
At koşmak: kızıp hırslanmak
Avı yivi bulunmamak: eşya ya da elbisenin
çok eskimiş olduğunu anlatır
çok eskimiş olduğunu anlatır
Babam öküz olacak da beni vuracak: olmayacak
işleri anlatır
işleri anlatır
Başı kesik tavuklar gibi dolanmak: ne
yaptığını bilmeyen şaşkınlar için kullanılır
yaptığını bilmeyen şaşkınlar için kullanılır
Boğaz arığı: yalnız yemek/içmek için yaşayan
tembel insanları işaret eder
tembel insanları işaret eder
Can şenliği: yalnız kalındığında arkadaşlık
edilen kimseleri anlatır
edilen kimseleri anlatır
Cidodan çıkmak: işlerin çığırından çıkması
Dabuzu diremek: inat etmek anlamındadır
Düğüncü karıları gibi: dik başlılar için
söylenir
söylenir
Eli yüzü yaprak açmak: çok zayıf kişiler
için söylenir
için söylenir
Kara çanaklı: görgüsüz ve cimri kişilere
söylenir
söylenir
Kırım’dan mı geldin: çok yiyenlere söylenir
Mart balığı gibi bakmak: şaşkın ve anlamsız bakanlara
denir
denir
Sırtı kavak dibine geldi: öldü
Parayla beş taş oynamak: çok zengin olmak
(s. 6325)
(s. 6325)
Bilmeceler
Attın tulup, teptin keçe, sivrilttin külah
(koyun yünü)
(koyun yünü)
Yamaçta kütük oturur (burun)
Bir dedem var, bin yamadan donu var (fırın)
Alkış/Kargış
İki iyiliğin biri üstüne olsun
Allah yüzüne baka
Dert başına
Muradın kararsın
Kökün kurusun
Müzik / Oyun
Yöre ezgileri yalı havası, dağ havası, ova
havası gibi derlendikleri yerlere göre adlandırılır. Bağlama ile kemençe
kültürleri bir arada görülebilir.
havası gibi derlendikleri yerlere göre adlandırılır. Bağlama ile kemençe
kültürleri bir arada görülebilir.
İlde Garip ve Kerem’den divanlar söylenir.
Tamzara ile Garip olarak bilinen ezgiler en
yaygın olanlarıdır.
yaygın olanlarıdır.
Oyunlar daha çok karşılama türündedir.
Horon ve semah da oynanır
İç kesimlerde semaha zamah ya da zamak
denir.
denir.
Yöre müziği Giresun’da görülen ezgilere çok
benzer. İki ilde de fingil havaları özel bir tavırla çalınır.
benzer. İki ilde de fingil havaları özel bir tavırla çalınır.
İl genelinde müzikli toplantılarda müzik
ağır havalarla başlar, tempo giderek artar. Daha sonra karşılama, sallama,
horon gibi havalar çalınır. “Ordunun Dereleri” adlı türkü hemen her eğlencede
söylenir.
ağır havalarla başlar, tempo giderek artar. Daha sonra karşılama, sallama,
horon gibi havalar çalınır. “Ordunun Dereleri” adlı türkü hemen her eğlencede
söylenir.
Ordu yöresindeki türkülerin çoğu majör
tondadır.
tondadır.
Garip uzun havalara Ova Garibi ya da Yalı
Garibi denir.
Garibi denir.
Karşılamada 9 zamanlı ezgiler çoğunluktadır.
Bunun dışında 2 zamandan 8 zamana kadar her
türlü ezgiye rastlanır.
türlü ezgiye rastlanır.
Semahlar 2,3 veya 4 bölümlü olabilir.
Bölümler arasında hız ve ritim farklılıkları
olabilir.
olabilir.
Tezeneli sazlardan divan sazı, bağlama, tambura
ve cura yaygın olarak kullanılır.
ve cura yaygın olarak kullanılır.
Kemençe, kıyı kesimlerinin çalgısıdır.
Dilli ve dilsiz çoban kavalı, küçük dilli
düdükler ve zurna yörede kullanılır.
düdükler ve zurna yörede kullanılır.
Davul, tef, kaşık ve zil yörede görülen
başlıca vurmalı çalgılardır.
başlıca vurmalı çalgılardır.
Oyunlarda kıyı kesimleri çevre illerle, iç
kesimler ise Orta Anadolu’yla benzeşir.
kesimler ise Orta Anadolu’yla benzeşir.
Ordu, Horon ve karşılama bölgesindedir.
Kafkas göçmenleri kendi oyunlarını oynar. İç kesimlerde halay çekilir. Bütün
bunların karışımı çok değişik oyunlar oynanır.
Kafkas göçmenleri kendi oyunlarını oynar. İç kesimlerde halay çekilir. Bütün
bunların karışımı çok değişik oyunlar oynanır.
Kalabalık eğlencelerde erkekler oynar.
Oyunların ritmi yüksektir.
Kadın oyunlarında daha çok tef çalınır.
Edebiyatta Ordu
Naim Tirali, Vapur adlı öyküsünde Perşembe
Limanı’nı anlatır
Limanı’nı anlatır
Fikret Otyam Gide Gide 3’ün “Itrıp” başlıklı
bölümünde Vona’yı (Perşembe) anlatır.
bölümünde Vona’yı (Perşembe) anlatır.
Hıfzı Veldet Velidedeoğlu, Anıların İzinde
adlı eserinde Ordu’dan söz eder.
adlı eserinde Ordu’dan söz eder.
—
Anadolu Yayıncılık
1983