Yenişehirli Abdullah Efendi Kimdir, Kısaca Hayatı, Hakkında Bilgi

ABDULLAH EFENDİ [Yenişehirli] (? – 1743)

Osmanlı şeyhülislamı. İstanbul’da matbaanın açılması için fetva vermiştir.

Mora Yenişehiri’nde doğdu, İstanbul’da öldü. İlköğrenimini doğduğu kentte yaptıktan sonra İstanbul’a geldi. Devrin ünlü bilginlerinden öğrenim gördü; “müderris” oldu. Süleymaniye Darülhadisi’nde ders verdi. Halep (1704), Bursa (1711) kadılıklarında bulundu. Mora seferinde (1714) ordu kadısı oldu. İki yıl sonra Anadolu kazaskerliğine getirildi, bir süre sonra görevinden alındı.

Bilgisi ve doğruluğu ile sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın güvenini kazandı. Rumeli kazaskerliğine, bir süre sonra da şeyhülislamlığa atandı (1718). 1730’da çıkan Patrona Halil İsyanı’nda olayla ilgili Divan toplantısında çekingenlik gösterdi. Yaşlılığını ileri sürerek isyancıların isteğine uydu. III. Ahmed’in tahttan indirilmesini isteyenlere katıldı. İstanbul’da kargaşalıkların daha da arttığı bir sırada görevinden alınarak Bozcaada’ya sürgüne gönderildi (1730). III. Ahmed’in tahttan indirilmesi, Damat İbrahim Paşa ve birçok devlet adamının öldürülmesinden sonra Abdullajı Efendi hacca gitti. Dönüşünde Kanlıca’daki yalısında oturmasına izin verildi ve orada öldü.

Paris’e elçi olarak atanan Yirmisekiz Mehmed Çelebi oğlu Mehmed Said Efendi’yi de beraberinde götürmüştü. Mehmed Said Efendi burada matbaacılığın gelişmesini yakından inceledi. İstanbul’a dönüşünde basım işlerinde gerekli bilgiye sahip olan İbrahim Müteferrika’yı buldu. Beraberce bir matbaa kurmaya karar verdiler.

İbrahim Müteferrika matbaanın açılması için gerekçelerini bildiren “vesiletü’t-tıbba” adıyla yazdığı dilekçesini İbrahim Paşa’ya sundu. Tefsir, hadis, fıkıh, kelam kitaplarının dışında lügat, tarih, tıp, heyetle ilgili kitapların basılması için de izin istedi. Mehmed Said Efendi’nin sürekli ısrarı ve İbrahim Paşa’nm aracılığı ile Abdullah Efer.di’den fetva alındı (1727). Devrin ileri fikirli bilim adamları da İbrahim Müteferrika’nın dilekçesine birer “takriz” (övgü) yazdılar. Fetvaları Behçetü’l-feteva adı altında toplandı (1843).

•    KAYNAKLAR: Ahmed Refik, Lale Devri, 1932; Ahmed Rıfat, Devhatü’l-Meşayih, ty; S.M. Gerçek, Türk Matbaacılığı, 1931; ilmiye Salnamesi, 1916.