YAŞLILIK

 

Bilişsel süreçlerdeki yaşa bağlı değişik­likler
üzerinde yapılan araştırmalar, Batı toplumlarındaki yaşlı nüfus arasındaki artı­şın
sürmesine paralel olarak güçlenmiştir. Yaşlıların modern bir çevre ile başa
çıkabil­meleri ve dolu bir iş ve eğlence hayatı sür­dürebilmeleri için bu
değişikliklerin tanınması, anlaşılması ve gözönüne alınması önemlidir.

Araştırıcı, normal yaşlanma sürecinin bilişsel
yetenekler üzerindeki etkilerini izo­le etmeye ve tanımlamaya çalışır. Yaşlan­ma
süreciyle oluşan değişiklikler fiziksel sağlık, hayat tarzı, motivasyon ve
kişilikte­ki değişikliklerle birlikte gider. Kötü per­formans zihinsel yıkıma
değil, duyu organ­larındaki bozukluğa, kaygıya veya ilgi azalmasına bağlı
olabilir. Yaşlılar ve genç­ler karşılaştırıldığında, test, kuşak etkileri
nedeniyle sağlıksız sonuç verebilir. Nasıl ki, zekâ testlerini kültüre uygun
olmaması nedeniyle eleştirebilirsek, yaşlılık testlerini de kuşaklara uygun
olmamakla eleştirebili­riz (kültür faktörünü gözönüne almamak-kuşak farkını
gözönüne almamak). Kuşak­ların eğitim ve hayatta edindikleri tecrübe­ler
farklıdır ve farklı yeteneklerin gelişme­sine yol açmışlardır. Deneysel
araştırmalar bu değişken faktörleri dışarda bırakarak yalnızca yaşın etkilerine
eğilmeye çalışır­lar.

Birçok zihinsel yetenek yaşla birlikte kısmen yıkıma
uğrar, ancak bir kısmı da bo­zulmadan kalır. Bireysel farklılıklar belir­ginleşir,
kimileri yıkıma uğrarken, kiminin zihni sağlam kalır. Genelde 6O’Iı yaşların
ortalarına varmadan gözlenebilir hafif bir zihinsel yavaşlama olur. Geleneksel
psiko-metrik testler bir takım ölçeklerde ve stan­dart zekâ testlerindeki basan
için yaşa ait normlar çıkarmıştır.

Sonuçlar, “kristalize” (yaşa bağlı olma­yan)
zekâ ve “sıvı” (yaşa bağlı) zekâ arasın­da aynm yapılmasına imkân
vermiştir. En-tellektüel beceriyi ölçmeye yönelik testler, söz dağarcığı, sözel
yetenek ve olayların bilgisi gibi konularda yaşın çok az etkisi olduğunu
gösteriyor. Bilgiyi işleme ve dö­nüştürme yeteneğini Ölçen testler, geriye doğru
sayı sayma, rakamları sembollerle anlatma ve uzaysal akıl yürütme gibi konu­larda
bir aşağı gidişe işaret ediyorlar. An­cak bu testler, bazı yeteneklerin
kaybolma­sına, bazılarının ise bozulmadan kalmasına yol açan mekanizmaların
anlaşılmasına ye­terince ışık tutmamaktadır.

Psikologlar bu nedenlerle, algı, dikkat, öğrenme ve
hafıza araştırmaları için geliş­tirilmiş deneysel tekniklere döndüler ve bu
teknikleri yaşlılık problemine uyguladılar. Bilgi işleme yaklaşımı karmaşık
görevleri küçük parçalara indirgemeye ve bozulan unsuru teşhis etmeye imkân
verir. Böylece, örneğin, deneysel hafıza araştırmaları, yaş­lılıkta hatırlama
sürecinin bilgi depolama­dan daha çok etkilendiğini göstermiştir; ay­rıca
zihinsel aritmetik çalışmaları “çalışan hafıza” kapasitesinin asıl
duyarlı bölme ol­duğunu göstermiştir. Bilgi işleme oranında azalma ve çalışan
bellek kapasitesinde azal­ma gibi faktörlerin birçok beceri testindeki
düşüklüklerden ortak sorumlu olduğu görü­lüyor. Eksikliklerin düzeni teorik
ayrımlar yaparak yorumlanabilir, dikkate ait süreçler ve otomatik süreçler
arasında olduğu gibi. Dikkate ait süreçlerin yaşla bozulması daha muhtemelken,
otomatik süreçler çoklukla bozulmadan kalır.

Karmaşık görevler araştırılırken ortaya çıkan bir
problem de strateji ve kapasite açı­sından yaş farklılıklarını ayırt
edebilmektir. Düşük basan, azalmış kapasite nedeniyle değil, doğru stratejiyi
uygulamamaktan do­ğuyor olabilir. Strateji söz konusu olduğun­da yaş farkı
eğitimle giderilebilir. Sınırlı bir kapasite söz konusu ise yaş farkı ancak gö­revin
beklentiyi azaltacak şekilde yeniden düzenlenmesiyle giderilebilir. Günümüzde
yaşlılık araştırmalanndaki eğilim, perfor­mansı gerçek hayat koşullarında
ölçmek ve ağırlığı pratik ve uygulamalı yönlere ver­mektir. Bu daha uygulamaya
yönelik yakla­şım için yaşlı İnsanların günlük hayatların­da karşılaştıkları
güçlüklerin uygun strate­jilerle ne aranda giderilebileceği ve onların
kapasitelerine uyması için çevreyi ne oran­da değiştirmek gerektiğini bilmek
çok önemlidir.

(SBA)