tarih-2/yalta-konferans” 174″ 145″ Yalta Konferansı

II. Dünya Savaşı sonrasında, üç galip ülke adına dünyanın yeni çatısını meydana getirmek için F. D. Roosevelt (ABD), J. Stalin (SSCB) ve W. Chuıchill’in (İngiltere) 4-11 Şubat 1945’te Yalta’da yaptıkları toplantı. Yalta’da verilen kararların daha önce başka yerlerde de (Washington, Kahire, Tahran) alındığı görülür. Yalta’nın amacı, bu kararlar ertesinde tekrar biraraya ge­lerek askerî, diplomatik, ekonomik he­defler ve maksatlar üzerinde umumî bir anlaşmaya varmak; nüfuz bölgelerini ve işgal mıntıkalarını tespit etmekti.

İleri sürüldüğüne göre, Roosevelt, başlıca iki meseleyle Yalta’ya geldi. Birincisi, savaş bittikten sonra Amerikan kuvvetlerinin Avrupa’dan çekilmesi durumunda ortaya çıkacak sonuçtu. Diğer husus da, Uzak Doğu savaşına Sovyet Rusya’nın da bir an önce katılmasını ve orada kendi yükünü azaltıp savaşın sona ermesini sağlamaktı. Churchill ise öncelikle Almanya’ya uygulanacak muameleyi, Polonya meselesinin çözümlenmesini, savaştan sonra Avnıpa’daki kuvvetler dengesinde Fransa’nın yerini, Balkanlarda ve İran’da İngiliz nüfuzunun ne boyut alacağını düşünüyordu. Stalin’in çözüme bağlanmasını istediği meseleler, savaştan sonra Rusya’nın ekonomik kalkınmasının nasıl sağlanacağı, 19O5’te uğradığı toprak kaybının nasıl giderileceği, Almanya’nın ilerideki muhtemel saldırısı karşısında Rusya’nın güvenliği için tedbirin nasıl alınacağıydı.

Bu tasarılarla başlayan Yalta Konferansı’nda varılan sonuçlar şöyle belirginleşti: Sovyet Rusya, Güney Sakhalin ile civarındaki adalar, Port Arthur deniz üssü ve Kuril adaları’mn kendisine verilmesi karşılığında, Almanya’nın silahı bırakmasından üç ay sonra Japonya’ya müdahale etmeye söz ver­di. Almanya esas itibariyle üç işgal bölgesine ayrılacak, fakat İngiltere ve Amerika kendi bölgelerinde Fransa’ya da bir kısım ayıracaklardı. Aynı şekilde Berlin şehri de ortak işgal altında bulunacaktı. Almanya’nın silahsızlandırılması ve savaş tazminatı ödemesi konusunda anlaşamayan taraflar, 20 milyar doların müzakerelere esas teşkil etmesi kaydıyla bu meselelerin çözümünü sonraya bıraktılar. Polonya’nın doğu sınırları içinde, 1919 Paris Barış Konferansı’nda kabul edilen Curzon Hattı esas alındı. Batı sınırlarının tespiti ise, görüş ayrılıkları yüzünden ileri bir tarihe bırakıldı. Ayrıca Varşova’da bulunan geçici Polonya Hükümetİ’nin en kısa zamanda gizli oya dayanan serbest seçimler yapmasına da karar verildi. İran’a menfaatlerini (özellikle petrol) kollayarak yaklaşan Rusya ve İngiltere, bu bölgeyle ilgili meselenin görüşülmesini sonraya bıraktılar. Boğazlar statüsünün Sovyet Rusya lehine değiştirilmesine, bu meselenin daha sonra Dışişleri Bakanlarınca ele alınıp bu durumdan Türkiye’nin de haberdar edilmesine karar verildi. Harpten önce Nazi Almanya’sının peyki olan ülkelerde demokratik hükümetlerin kurutması öngörüldü. İleride San Francisco’da toplanılması kararlaştırılan bir konferansta Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’nın kurulacağı burada ilân edildi. Bununla birlikte, kurulacak Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’nın Gü­venlik Konseyi’nde yer alacak sürekli üyelere veto hakkı tanıması da kabul edildi ve 1 Mart 1945’e kadar Almanya ve Japonya’ya karşı savaş ilân eden ülkelerin kurucu ülke olmaları ya da üyeliğe alınması karara bağlandı. ABD’nin ve Rusya’nın ısrarlarına rağmen, İngiltere Hong Kong’u Çin’e geri vermeyi reddetti. Kore ise, iki ayrı nüfuz bölgesine ayrıldı.

Roosevelt, Stalin ve Churchill’in “Üç ülkenin devamlı ve gittikçe büyüyen bir şekilde yapacakları işbirliği” biçiminde niteledikleri Yalta Konferansında, E. Roosevelt’in deyimiyle “üç büyükler büyük bir numara yapmışlardı.” Konferanstan Stalin ve Roosevelt büyük bir memnunlukla ayrıldılar. Churchill ise, bu konferansı “finale” (büyük ittifakın sonu) biçiminde niteledi.

Adem KANDEMİR