Sosyoloji
XIX . ve XX. Yüzyılda Canik Flandrası’nda Medreseler
Bahargül
Ataş –
XIX. Ve XX. Yüzyılda Canik Flandrası’nda Medreseler
Ataş –
XIX. Ve XX. Yüzyılda Canik Flandrası’nda Medreseler
Cumhuriyet öncesi bugün ki Samsun ve çevresi,
Canik Flandrasından oluşmaktaydı. Havza, Ladik ve Vezirköprü kesimi ise Amasya
Sancağı’na bağlı idi. Ve dahası, Ordu ilinin Samsun sınırından ileriye kadar
olan kesimi, yani Ünye, Fatsa gibi bölgeler de Cumhuriyet’e kadar Canik
Flandrası’na ait idi (s. 699).
Canik Flandrasından oluşmaktaydı. Havza, Ladik ve Vezirköprü kesimi ise Amasya
Sancağı’na bağlı idi. Ve dahası, Ordu ilinin Samsun sınırından ileriye kadar
olan kesimi, yani Ünye, Fatsa gibi bölgeler de Cumhuriyet’e kadar Canik
Flandrası’na ait idi (s. 699).
Anadolu’da ki eğitim hamlesi Anadolu
Selçukluları ile milat bulmuştur.
Selçukluları ile milat bulmuştur.
Anadolu Selçukluları ile Anadolu’nun her
şehrinde çeşitli medreseler kurulmuştur. Hemen sonra “Beylikler Devri Eğitim
Sistemi” tüm ülke genelinde yayılım bulmuş…
şehrinde çeşitli medreseler kurulmuştur. Hemen sonra “Beylikler Devri Eğitim
Sistemi” tüm ülke genelinde yayılım bulmuş…
Osmanlı ve Beylikler döneminde (…) camiiler,
mektep ve zaviyeler eğitimin farklı düzeylerinin görüldüğü yaygın eğitim kurumlan
idi. Ancak ihtisas sınıflarının seçme öğrencilerinin derslere katılabildiği
yatılı kurumlar olan medreseler en önemli üst düzey okullardı…
mektep ve zaviyeler eğitimin farklı düzeylerinin görüldüğü yaygın eğitim kurumlan
idi. Ancak ihtisas sınıflarının seçme öğrencilerinin derslere katılabildiği
yatılı kurumlar olan medreseler en önemli üst düzey okullardı…
“Fatih Medreseleri” bir diğer adı ile “Sahn-ı
Seman Medreseleri”, üniverster eğitimin bir diğer yüzü olarak karşımıza
çıkmıştır.
Seman Medreseleri”, üniverster eğitimin bir diğer yüzü olarak karşımıza
çıkmıştır.
Osmanlı öncesinde medreseler “umumi” ve
“ihtisas” medreseleri olarak ikiye ayrılırdı ve genel itibari ile cemiler ve
diğer bazı yapılar medreselerin yoğun olmadığı bölgelerde eğitim kurumu olarak
değerlendirilirdi.
“ihtisas” medreseleri olarak ikiye ayrılırdı ve genel itibari ile cemiler ve
diğer bazı yapılar medreselerin yoğun olmadığı bölgelerde eğitim kurumu olarak
değerlendirilirdi.
Samsun ve çevresi için diyebiliriz ki
beylikler devrinden günümüze ulaşabilen eser sayısı azdır (s. 701).
beylikler devrinden günümüze ulaşabilen eser sayısı azdır (s. 701).
Taceddinoğlu Hasan Bey Arım’ın Ordu köyünde
bir buk’a ve mescit yaptırmıştır.
bir buk’a ve mescit yaptırmıştır.
16.yy başlarında Hüseyin Ağa Ser-Rikabî adlı
bir kişi Mahmut Paşa’nın malikane hisselerinin çoğunluğunu satın almış ve
gelirleri yaptırdığı bir camii ve medreseye tahsis edilmiştir (s. 702).
bir kişi Mahmut Paşa’nın malikane hisselerinin çoğunluğunu satın almış ve
gelirleri yaptırdığı bir camii ve medreseye tahsis edilmiştir (s. 702).
Samsun Bölgesinde ise, İsa Dede Zaviyesi,
Sadibeğ Camii’si, Mevlevihane, Şeyh Hatıb Zaviyesi, A’rız Çelebi Medresesi,
Molla Fahrettin Zaviyesi gibi dini yapılar, Canik Sancağının XIX. dönemine ilim
ve Fen eğitiminin beraber verildiği yerler olarak tarih kayıtlarına
geçmişlerdir.
Sadibeğ Camii’si, Mevlevihane, Şeyh Hatıb Zaviyesi, A’rız Çelebi Medresesi,
Molla Fahrettin Zaviyesi gibi dini yapılar, Canik Sancağının XIX. dönemine ilim
ve Fen eğitiminin beraber verildiği yerler olarak tarih kayıtlarına
geçmişlerdir.
Bu yapılar 1859 yangını ve peşi sıra gelen
diğer geniş çaplı yangınlar ile yeryüzündeki maddi varlıklarını maalesef
yitirmişler… (s. 703)
diğer geniş çaplı yangınlar ile yeryüzündeki maddi varlıklarını maalesef
yitirmişler… (s. 703)
Fazıl Ahmet Paşa Medresesi ( Taş Medrese)
Vezirköprü ilçesinde bulunmaktadır. 1661-1662
yılında Fazıl Ahmet Paşa tarafından yaptırıldı. 1964’ten sonra kütüphane olarak
kullanıldı. Ayrıca özel bir taş olan “karaçaviran” taşından yapılmıştır. 1943
yılındaki bir depremde hasar görüştür ve onartılmıştır.
yılında Fazıl Ahmet Paşa tarafından yaptırıldı. 1964’ten sonra kütüphane olarak
kullanıldı. Ayrıca özel bir taş olan “karaçaviran” taşından yapılmıştır. 1943
yılındaki bir depremde hasar görüştür ve onartılmıştır.
Abdulkerim Ağa Medresesi
Vezirköprü ilçesinde bulunur. Kitabesi
bulunmamaktadır. XVII. Yüzyıla tarihlendirilir. 1943 depreminde yok olmuştur
(s. 704).
bulunmamaktadır. XVII. Yüzyıla tarihlendirilir. 1943 depreminde yok olmuştur
(s. 704).
Süleyman Ağa Medresesi
Vezirköprü ilçesinde bulunmaktadır. Köprülü
Süleyman Ağa tarafından 1730 yılında yaptırılmıştır. 1943 yılındaki depremde
yok olmuştur.
Süleyman Ağa tarafından 1730 yılında yaptırılmıştır. 1943 yılındaki depremde
yok olmuştur.
Rahmaniye Medresesi
Vezirköprü ilçesinde bulunur. Es Seyyidd
Osman tarafından 1805 yılında yaptırılmıştır. 1943 depreminde yok olmuştur.
Osman tarafından 1805 yılında yaptırılmıştır. 1943 depreminde yok olmuştur.
Osmanlılar devrinde (…) bugünkü Eskipazar
Köyü Camii yanında ilk medrese açılmıştır. 1455 yılında Kabataş ilçesi
mevkiinde bir zaviyenin varlığından ve eğitim-öğretim çalışmalarından
bahsedilmektedir. Yine 15. yüzyılda, “Canik-i Bayram” adını taşıyan Ordu
Kazası’nın bir bucağı olan Bolaman’da eğitim ve öğretimle meşgul olan bir tekke
bulunmaktadır. 1613 yılına ait bilgilerde, İskefır’de bir müderrisin
varlığından söz edilmektedir.
Köyü Camii yanında ilk medrese açılmıştır. 1455 yılında Kabataş ilçesi
mevkiinde bir zaviyenin varlığından ve eğitim-öğretim çalışmalarından
bahsedilmektedir. Yine 15. yüzyılda, “Canik-i Bayram” adını taşıyan Ordu
Kazası’nın bir bucağı olan Bolaman’da eğitim ve öğretimle meşgul olan bir tekke
bulunmaktadır. 1613 yılına ait bilgilerde, İskefır’de bir müderrisin
varlığından söz edilmektedir.
17. yüzyılda, Kumru’nun Yukan Fizme Dereköy
Mahallesi’nde bir medresenin bulunduğu, daha sonraları ise Kumru Merkez Cami
bünyesinde ikinci medresenin kurulduğu bilgileri mevcuttur (s. 705).
Mahallesi’nde bir medresenin bulunduğu, daha sonraları ise Kumru Merkez Cami
bünyesinde ikinci medresenin kurulduğu bilgileri mevcuttur (s. 705).
18. yüzyılda yerel kaynaklara göre, Çeşmeönü
Kalekaya Medresesi kurulmuş ve bugün bu medresenin kalıntıları da varlığını
sürdürmektedir. Bu tarihlere ait olarak bir de yörede Çandır adı verilen bir
medreseden söz edilir. 1832 yılında da, Ulubey İlçesi’nin Yukarı Kızılin Köyü civarında
bir medrese yerleşimi göze çarpar.
Kalekaya Medresesi kurulmuş ve bugün bu medresenin kalıntıları da varlığını
sürdürmektedir. Bu tarihlere ait olarak bir de yörede Çandır adı verilen bir
medreseden söz edilir. 1832 yılında da, Ulubey İlçesi’nin Yukarı Kızılin Köyü civarında
bir medrese yerleşimi göze çarpar.
1286/1869 yılı TVS’ye göre, Canik
Sancağı’ndaki sıbyan mektepleriyle cami, mescit ve diğerlerinin hülâsası
şöyledir:
Sancağı’ndaki sıbyan mektepleriyle cami, mescit ve diğerlerinin hülâsası
şöyledir:
Miktar-ı talebe-i ulûm: 889, Medaris-i
ilmiye: 119, Müderrisin (müderrisler): 50,
ilmiye: 119, Müderrisin (müderrisler): 50,
Cevami (camiler): 449, Mesacit (mescitler):
223, Tekaya (tekkeler): 48, Eimme (imamlar): 364, Huteba (hatipler): 330,
Kilise: 383, Gayri müslim mektep ve etfal (çocuklar): Etfal: 5.979 Mekatip: 240
Müslim mekatip ve etfal: Etfal: 12.298 Mekatip: 657
223, Tekaya (tekkeler): 48, Eimme (imamlar): 364, Huteba (hatipler): 330,
Kilise: 383, Gayri müslim mektep ve etfal (çocuklar): Etfal: 5.979 Mekatip: 240
Müslim mekatip ve etfal: Etfal: 12.298 Mekatip: 657
…toplam öğrenci sayısının % 67’i müslüman
iken % 33’ü gayri müslimdir (s. 706).
iken % 33’ü gayri müslimdir (s. 706).
Canik Flandrası kaza ve mahallerinde,
1321(1903) tarihinde 23 medrese bulunmaktadır. Bunların 3 tanesi: Canik
kazasında, 1 tanesi: Ünye kazasında, 13 tanesi: Çarşamba kazasında, 1 tanesi:
Fatsa kazasında, 5 tanesi de: Bafra kazasındadır (s. 707).
1321(1903) tarihinde 23 medrese bulunmaktadır. Bunların 3 tanesi: Canik
kazasında, 1 tanesi: Ünye kazasında, 13 tanesi: Çarşamba kazasında, 1 tanesi:
Fatsa kazasında, 5 tanesi de: Bafra kazasındadır (s. 707).
—
Ataş, Bahargül. (2015), “XIX. Ve XX. Yüzyılda Canik Flandrası’nda
Medreseler,” Günümüze Samsun / Canik
ve Değerleri, Ed. Osman Köse, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Cilt: 2, (s.
697-713), Samsun
Medreseler,” Günümüze Samsun / Canik
ve Değerleri, Ed. Osman Köse, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Cilt: 2, (s.
697-713), Samsun