XII.Karl [Demirbaş Şarl] Kimdir, Hayatı, Dönemi, Hakkında Bilgi
İsveç kralının Ruslar ve Polonyalılar’la yaptığı savaşlardan galip çıkması üzerine, Osmanlı Sadrazamı Ali Paşa [Çorlulu] Azak Denizi’ne inmiş olan Rus-lar’a karşı İsveç’le işbirliği yapmayı uygun görerek, 1707’de Özi Valisi Yusuf Paşa’nın XII.Karl’la ilişki kurmasını sağladı. XII.Karl’a Rusya ile savaştığı durumda Kırım’daki askerlerle yardım etmeye söz verdi. Ayrıca yine padişahtan gizli olarak Kırım hanına İsveç kralım desteklemesi için emir gönderdi. AncaklII.Ahmed,Rusya ile olan antlaşmalar nedeniyle bu işbirliğini engelledi. 1709 yazında Rusya’nın gerek iç gerekse dış saldırılar nedeniyle çok güç duruma düşmüş olmasına karşın Osmanlı Devleti bu durumdan yararlanmadı. 1707’de çar karşı saldırıya geçince İkinci Rusya seferine çıkan XII.Karl, Dinyepr Irmağı’nı geçerek Moskova’ya yöneldi. Ancak soğuk, açlık, hastalık gibi çeşitli güçlükler nedeniyle ordusunun sayıca azalması üzerine hedef değiştirerek, 1708 kışında Ukrayna’ya gitti. Poltava’da üstün çar ordusuyla karşılaşan İsveç ordusu, Temmuz 17Q9’da ağır bir yenilgiye uğradı. XII.Kari 18 Temmuz 1709’da Osmanlı sınır kentlerinden Bender’e (bugün Moldavya’da) sığındı. Ruslar’ın Osmanlı topraklarına girerek kendisini izlemesi üzerine, Osmanlı Devleti’yle Rusya’nın arası açıldı.
I.Petro Eylül 1711’de İsveç kralı sınır dışı edilmezse Osmanlı Devleti’ne savaş açacağını bildiren bir nota verdi. Bunun üzerine Osmanlı Devleti Rusya’ya savaş açtı. Baltacı Mehmed Paşa komutasında yürütülen savaş Prut Antlaşmasıyla sona erdi. Antlaşma koşullan arasında İsveç kralının ülkesine Ruslar’ın gözetiminde dönmesini öngören bir madde de bulunuyordu. XII.Kari bu antlaşmaya şiddetle karşı çıktı. Elçisi Kont Ponyatovsky aracılığıyla III.Ahmed’e, Poltava Savaşı’na değin İsveç’le işbirliğinden yana olan Ali Paşa’nın sonradan Ruslar’dan rüşvet aldığını bildirdi ve bunu kanıtladı. Bunun üzerine Ali Paşa azledildi.
XII.Karl’ın Osmanlı topraklarında kalmasının uzaması dış politikada sorun olmayı sürdürüyordu. III.Ahmed’in XII.Karl’ı kalabalık kuruluyla birlikte ülkesine yollama girişimi sonuç vermedi; zora başvurulması ise uygun görülmedi. Osmanlı topraklarından bir türlü ayrılmak istememesi nedeniyle kendisine Türkler tarafından “demirbaş” adı verilen XII.Karl’m amacı, Osmanlı Devleti’ni Rusya’yla savaşa sokarak Rusya’ya darbe indirmekti. Osmanlı Devleti’nin Almanya ve Venedik’le savaşını engellemeye çalışarak tüm gücüyle Rusya üzerine saldırmasını sağlamak için III.Ahmed’i savaşa kışkırttı. Öte yandan Rusya Karelya’yı (bugün Finlandiya’nın güneydoğusu), İngermanland’ı (bugün St.Petersburg ve güneyi), Livonya’yı ve Estonya’yı ele geçirmiş, Polonya’da II.Augustus yeniden tahta çıkmış, Bremen ve Verden dükalıklarını ise Danimarkaiılar işgal etmişti. İsveç’i, Osmanlı topraklarından gönderdiği emirlerle yönetmeyi sürdüren XII.Karl’ın ülkesine dönmesini bekleyen İsveçliler ise, onun I.Petro’yu bir gün kesinlikle ortadan kaldıracağına inanıyorlardı.
27 Haziran 1713’te Rusya ile yapılan Edirne Antiaşması’ndan sonra Osmanlı Devleti’ni Rusya ile savaşa sokma umudunu yitiren XII.Kari, Osmanlı muhafızların gözetiminde zorla Bender’den Dimetoka’ya götürüldü. 1714’te Dimetoka’dan ayrıldı; Kasıtn’da Stralsund’a ulaştı. 1715’te orada kuşatıldıysa da kentin düşmesinden bir gün önce İsveç’e kaçmayı başardı. Aralık 1718’de Norveç’ e düzenlediği bir saldırı sırasında Fredrikshald’de öldürüldü.
Usta ve cesur bir asker olarak büyük ün kazanan XII.Karl, döneminin en ileri gelen hükümdarlarındandı. Yenilgilerine karşın askeri bir deha olarak nitelenmiştir. XII.Karl’ın yaşamından etkilenen Vol-taire 1731’de Histoire de Charles XII (“XII.Karl’ın Tarihi”) adlı bir kitap yazmıştır.
• KAYNAKLAR: A.Refik (Altınay), Memalik-i Osmani-yedeDemirbaş Şarl, 1916;O.Haintz, König KarlXII. von Schweden, 1958; R.M.Hatton, Charles XII of Sweden, 1968; A.N.Kurat, İsveç Kralı XII. Karl’ın Türkiye’de Kalışı ve Bu Sıralarda Osmanlı imparatorluğu, 1943.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi