William Gilbert Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

GİLBERT, William (1544-1603)

İngiliz, hekim ve fizikçi. Manyetizma ve elektriksel olguları incelediği De magnete adlı yapıtı, deney ve gözleme dayalı bilimsel çalışmanın ilk örneklerindendir.

24 Mayıs 1544’te Essex’in Coichester kasabasında doğdu, 10 Aralık 1603’te aynı kasabada öldü. Gençlik yılları konusunda pek az şey bilinen Gilbert, yükseköğrenimini Cambridge’deki St.John’s College’ da yaptı. 1561’de lisans derecesini aldıktan sonra tıp okudu ve 1569’da mezun oldu. 1570’lerin başlarında Londra’ya yerleşerek serbest hekim olarak çalıştı. Bir yandan hekimliği büyük bir başarıyla sürdürürken, bir yandan da evinde kurduğu bir laboratuvarda manyetizma ve elektrik üstüne çalışmalar yaptı. 1599’da Hekimler Birliği’nin başkanlığına seçilen Gilbert, bir yıl sonra Kraliçe Elizabeth’in, 1603’te de I.James’in saray hekimliğine getirildi.

Gilbert’in bilime en değerli katkısı, 1600’de yayımladığı genellikle De magnete (“Mıknatıslar Üstüne”) kısa adıyla bilinen De magnete, magneticisque corporibus, et de magno magnete tellure (“Mıknatıslar, Mıknatıslı Cisimler ve Büyük Mıknatıs Yerküre Üstüne”) adlı yapıtıdır. Gilbert, Latince yazdığı, altı bölümden oluşan bu yapıtta elektrik ve manyetizma konusunda dönemin tüm bilgilerini özetlemiş ve kendi deney ve gözlem sonuçlarını ayrıntılı bir biçimde açıklamıştır.

Gilbert yapıtının ilk bölümünde manyetizmaya ilişkin bilgileri özetler ve mıknatıs taşının (magnetit) özelliklerini inceler. Mıknatıs taşından yaptığı bir küreden de yararlanarak Yerküre’nin büyük bir mıknatıs taşı olduğu ve bu nedenle manyetik özellikleri bulunduğunu kanıtlamaya çalışır. Yapıtın geri kalan bölümlerinde mıknatıslarda görülen beş tür hareketi ele alır. Mıknatıslarda çekim, kutuplar doğrultusunda yöneliş, bu yönelmede konuma bağlı değişme, eğilme (pusulada kuzey kutbunun yataya göre eğikliği) ve dönme (Yer’in bir mıknatıs olarak kendi ekseninde dönmesi) olarak sınıflandırdığı bu hareketleri ayrıntılı bir biçimde inceler ve açıklar.

De Magnete’nm ikinci bölümünde, mıknatıslar arasındaki çekimi incelerken manyetizma ile elektriği farklı iki olgu olarak değerlendiren Gilbert, elektrik içeren ve içermeyen maddeleri ayırtetme yöntemleri geliştirmiş ve elektrostatik konusunda deney ve gözlemler yapmış olması nedeniyle, elektriğin de öncülerinden sayılır.

Çelik çubukların mıknatıs taşı etkisiyle mıknatıslandığını, demirin kızdırılınca mıknatıslığını yitirdiğini gözleyen, mıknatıs alanlarını inceleyen ve yapıtıyla Peregrinus’un 1269’da aynı konuda yayımladığı Epis-tola de Magnete’sini aşan Gilbert’in çalışmaları, 19.yy başlarına gelinceye değin manyetizma konusunda bilinenlerin temelini oluşturuyordu.

Gilbert, ölümünden sonra 1651’de De mundo nostro sublunari philosophia nova adıyla yayımlanan çalışmasında kozmolojiye ağırlık vermiş, Yer’in ve
evrenin yapısını incelemiş, kütle çekimiyle manyetizma arasında ilişki kurarak gezegenlerin gökyüzündeki hareketlerini ve konumlarını manyetizmayla açıklamaya çalışmıştır.

Gilbert çalışmalarıyla Galilei ve Kepler gibi kendi çağdaşlarını etkilemekle kalmamış, uzun bir süre geçerliliğini koruyan içeriği ve bilimsel yöntemlere ağırlık veren ünlü yapıtıyla daha sonraki kuşaklara da örnek olmuştur.

•    YAPITLAR (başlıca): De magnete, ma.gneticisque corporibus, et de magno magnete tellure, 1600, (“Mıknatıslar, Mıknatıslı Cisimler ve Büyük Mıknatıs Yerküre Üstüne”); De mundo nostro sublunari philosophia nova, (ö.s.), 1651.

•    KAYNAKLAR: S.Kelly, De mundo of William GÜbert, 1965; D.H.D.Roiler, The De magnete ofWilliam Gilbert, 1959.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi