Viktor Amazaspoviç Ambarzumyan Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi
AMBARZUMYAN, Viktor Amazaspoviç (1908 – 12 Ağustos 1996)
SSCB’li astrofizikçi. Yıldızların ve yıldız sistemlerinin oluşumuna ve gelişim dinamiklerine ilişkin kuramıyla tanınır.
18 Eylül 1908’de, Gürcistan, Tiflis’te doğdu. 1925-1928 arası Leningrad Universitesi’nde öğrenim gördü. Lisansüstü eğitimini Pulkova Gözlemevi’nde tamamladıktan sonra 1931’de öğretim üyesi ve araştırmacı olarak Leningrad Üniversitesi’ne döndü. 1947’de Erivan Üniversitesi astrofizik kürsüsünde profesörlüğe getirildi. 1945’te Ermenistan SSC’de Burakan Astronomi Gözlemevi’ni kurdu ve yöneticiliğini üstlendi. 1939’dan beri SSCB Bilimler Akademisi üyesi olan Ambarzumyan, 1943’te Ermenistan Bilimler Akademisi üyeliğine, 1969’da Londra’daki Royal Society’nin yabancı üyeliğine, Hindistan, ABD ve çeşitli Avrupa ülkelerinin bilim akademilerinin üyeliklerine kabul edildi. Astrofiziğe katkdarından dolayı 1966’da Sorbonne Üniversitesi’nden onur doktoru unvanı aldı. 1948-1955 arasında Uluslararası Astronomi Birliği’nin yöneticiliğini yaptı. 1946 ve 1950’de aldığı Devlet Ödülü, Orak ve Çekiç Altın Madalyası, Lenin Nişanı gibi ulusal ödüllerin yanı sıra, uluslararası ödüller de aldı; bunların içinde British Royal Astronomical Society’den aldığı altın madalya ve Pacific Astronomical Society’den aldığı Catherine Wolfe Bruce madalyası vardır. 1950’den sonra Yüksek Sovyet üyesidir ve Ermenistan Komünist Partisi Merkez Komitesi ile Sovyetler Birliği Dışişleri Komitesi’nde çalışmaktadır.
Ambarzumyan 1940’ların sonunda araştırmalarına başladığında Eddington’m beyaz cücelere (yüzey sıcaklığı çok yüksek, buna karşın öz aydınlatma gücü çok düşük olan yıldızlar) ve Zwicky ile Baade’nin nötron yıldızlara ilişkin çalışmaları, yüksek yoğunluklu (105—10 10 gr/cm3) gökcisimleri kavramını yaygınlaştırmıştı. Bu tür cisimlerin oluşumuyla ilgili bir kurama göre, yıldızlar gökadalarda bulunan gaz durumundaki bir maddenin yoğunlaşmasıyla oluşur.
II. Dünya Savaşı sıralarında bu konuda gözlem ve araştırmalar yapan Ambarzumyan ve çalışma arkadaşı Kolopov öncelikle yıldız gruplarını incelediler. Bunlardan parlaklığı az olan yddızları T grubu, kadirleri değişken yıldızları ise B grubu olarak sınıflandıran iki bilgin, çalışmalarını yıldızların oluşumunu araştırmakta yoğunlaştırdılar.
Bunun sonucunda Ambarzumyan, yıldızların, “ilk yıldız” adını verdiği henüz gözlemlenemeyen yüksek yoğunluklu ve çok büyük kütleli (milyonlarca Güneş kütlesine eş) bir madde dağılmasıyla oluştuğunu öne sürdü. Bu maddenin dağılmasıyla nötron yıldızlar, beyaz cüceler gibi kararlı yapıda yıldızlar oluşabildiği gibi, T grubu yıldızları ve parçacıklardan oluşan bulutlar da ortaya çıkabiliyordu. Nitekim birtakım genç yıldızların çevresindeki bulutsu katmanlar bu kurama göre açıklanabilmektedir. Gökadaların birbirine çarpma olasılıklarının çok düşük olduğunu da gözönüne alan Ambarzumyan, yeni gökadaların böyle bir çarpışmayla değil, bir gökadanın çekirdeğinin patlaması sonucunda oluştuğunu ortaya attı (1955). Özellikle radyo gökadaların (elektromanyetik tayfın radyo bölgesinde sinyal veren gökadalar) gözlenmesi 1960’lardan başlayarak bu kuramın destek görmesine neden oldu. Ayrıca B grubu değişken yıldızların kadirlerindeki değişiklik, çekirdeklerindeki hiper-madde adı verilen çok yoğun ilk yıldız maddesi parçalarının zaman zaman patlamasıyla açıklandı, Ambarzumyan bunun dışında meteoritlerin kabuklarının fiziksel yapısını açıkladı; küresel küçük bulutsuların denge kuramını geliştirdi ve bu bulutsulardan yayılan ışıma çizgilerini kendi kuramı bağlamında inceledi.
Ambarzumyan’m, bulutsulardan yıldız oluşumunu inceleyebilmesi için, ışığın seyreltik ortamdan geçişini açıklayacak matematiksel bir teoriye gereksinimi vardı. Bu amaçla Chandrasekhar’m geliştirdiği “ışınımsal aktarım” konusunda önemli katkılarda bulundu.
• YAPITLAR (başlıca): Teoritiçeskaya Astrofizika, 1939, (“Kuramsal Astrofizik”); Evoliyutsiya Zvyezdi Astrofizika, 1947, (“Yıldızların Evrimi ve Astrofizik”); Nauçniye Trudi, 1960, (“Bilimsel Çalışmalar”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi