ÜRETİM İLİŞKİLERİ

 

Hangi üretim tarzında
olursa olsun üre­tim araçlarına sahip olanlarla olmayanlar arasındaki
ilişkileri ifade eden bir kavram olup, Marksist toplum teorisinin merkezi
kavramlarından biridir. Üretim ilişkilerine dair yaygın görüş şöyledir
Marksistlere gö­re toplumsal olayların başlıca belirleyicisi olan ekonomi,
üretim ve tüketim İlişkilerin­den meydana gelir. Üretim ilişkileri daima
tanımlanması güç bir kavram olmuştur. Et­kili bir görüşe göre hangi üretim
tarzında olursa olsun üretim ilişkileri, üretim araçla­rına sahip olanlarla
olmayanlar arasındaki ilişkilerdir. Böyle bir tanımın karşımıza çı­kardığı
güçlük, mülkiyetin meşru bir kate­gori olarak görülmesi ve hukukun üretim
ilişkilerini içeren ekonomi tarafından belir­lenmiş varsayıldığı bir şey
olduğundan, üretim ilişkilerinin yasal (hukuki) terimler­le tammlanamamasidır.
Yoksa üretim iliş­kilerinin tanımı bu tür ilişkilerin belirlediği varsayılan
pek çok şeyi içerecek kadar ge­niştir.

Bu güçlüğü çözmeye
yönelik girişimler, hukuki olmayan tanımlar vermeye çalışır; bu girişimler
özünde üretim ilişkilerini, üretime sahip olma kapasitesi ve kontrolle ilişkili
görürler. Böylece kapitalist toplum­larda üretim ilişkileri kapitalist ve işçi
ara­sında hüküm sürer; birincisi hem üretim

araçlarını denetiminde
bulundurur, hem de işçilerce üretilen mal ve hizmetleri bölüştü-rebilir. Tabii
ki, kapitalist yasal olarak üre­tim araçlarının sahibi olduğundan kısmen buna
benzer şekilde hareket edecektir. Fa­kat bu yasal güç, teorik olarak bu yasal
yap­tırım gücü olmadan işleyemeyecek üretim ilişkilerinin tanımına dahil
değildir.

Bununla birlikte
tanımlanan üretim iliş­kileri, toplumların kurulması için temel, hatta üretim
güçlerinden daha temel olarak ele alınmıştır. Onlar değişik toplumlarda farklı
yollarla organize olmuşlardır.

Kavram tipik olarak
tek tek kapitalistlerle işçiler arasındaki ilişkilerle ilgili olma­yıp,
toplumsal sınıflara atıfta bulunacak şe­kilde genelleştirilmiştir. Böylece iki
sınıfın, kapitalistlerin ve işçilerin oluşumunu belir­leyen, üretim ilişkileri
olmaktadır. Bundan başka üretim ilişkileri temelde çelişik (anta-gonistic) bir
durum arzettiğinden -yani işçi­nin (ürünü) kendisinden
kopartıldığından-sınıflar arasındaki ilişkiler de çelişki içinde­dir. Bu
çelişkiler ancak sosyalist üretim bi­çiminde çözülebilecektir.

(SBA) Bk. Marksist Sosyoloji