Ulisse Aldrovandi Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

ALDROVANDI, Ulisse (1522-1605)

İtalyan doğabilimci ve hekim. Tıp ve doğabilimlerinde ilk kez sisteme dayalı gözlem teknikleri geliştirmiştir.

11 Eylül’de Bologna’da soylu bir aileden doğdu. Roma ve Padova üniversitelerinde Latince, matematik, hukuk ve felsefe okudu. Bologna Üniversitesi’nde mantık ve doğa tarihi dersleri verirken, dini değerlere karşı çıktığı gerekçesiyle 1549’da tutuklanarak Roma’ya gönderildiyse de, ailesinin nüfuzunu kullanarak kendini affettirmeyi başardı. Üniversitedeki kürsüsüne geri dönen ve 1553’te tıp doktorasını alan Aldrovandi,doğa tarihi derslerindeki sistematik yaklaşımıyla büyük ilgi topluyordu. 1560’ta aynı üniversitede tıp profesörlüğüne getirildi. 1568’de de kendisinin kurduğu Bologna Botanik Bahçesi’nin yöneticiliğini üstlendi. 4 Mayıs 1605’te Bologna’da öldü.

İlk kez İtalya’da ortaya çıkan botanik bahçeleri, genellikle üniversitelere bağlı olarak kuruluyor ve yetiştirilen bitkiler daha çok ilaç yapımına yarayacak türlerden seçiliyordu. Bologna Üniversitesi içinde böyle bir botanik bahçesi kurmayı tasarlayan Aldro-vandi, bitki seçimini yalnızca ilaç yapımıyla kısıtlı tutmayarak çeşitlendirdi ve 1568’de kurduğu bahçede değişik bitki türleri yetiştirdi. Böylelikle, kendisine ve öğrencilerine iyi bir gözlem olanağı sağladığı gibi, birçok sanatçıya bu bitkilerin resimlerini çizdirerek, sonradan hazırlayacağı doğabilimleri ansiklopedisi için zengin bir koleksiyon oluşturdu. Aynı yıllarda, Aldrovandi’nin ilaç ve eczaneler müfettişliğine atanması eczacılar arasında tepki yarattı. Ona karşı birleşerek, yetiştirilmesi yasak olan bitkileri bahçesine ektiğini ileri sürdüler. Sonunda, anne tarafından akrabası olan Papa XIII. Gregorius atama emrini onaylayarak tartışırdan yatıştırdı; üstelik resmikodeksi hazırlama görevi de Aldrovandi’ye verildi. 1574’te Antido-tarii Bononiensis Epitome (“Bologna İlaçları Özeti”) adıyla yayımlanan ve ilaçların hammaddelerini, formüllerini, etkilerini içeren bu kodeks uzun yıllar kullanıldı.

Aldrovandi’nin botanik bahçesi ve ölümünden sonra Bologna kentine bağışladığı zengin biyoloji müzesi, onun doğabilimleri alanındaki tüm çalışmalarının kaynağıdır. Araştırmalarını önce ayrı kitaplar halinde yayımlamayı düşünen Aldrovandi, sonradan derlediği tüm bilgilerle bütün canlılar dünyasını kapsayacak büyük bir ansiklopedi hazırlamaya karar verdi. Tamamı on dört cilt olan bu yapıtın ilk dört cildi, Papa XIII. Gregorius’un parasal desteğiyle Aldrovandi’nin sağlığında basıldı. Geri kalan bölümü ise, Bologna kentine bıraktığı elyazmalarının öğrencileri tarafından derlenmesiyle elli yılda yayımlandı. Ansiklopedinin ilk üç cildi kuşlara ayrılmıştır; dördüncü cilt böceklerle, sonraki ciltler ise öteki hayvanlar, bitkiler ve minerallerle ilgilidir. Çok iyi resimlendirilmiş olan bu çalışmada anatomi temelinde sınıflandırmaya ağırlık verilmiş ve bu yaklaşım, sonraki yıllarda özellikle hayvanların sınıflandırılmasındaki gelişimi etkilemiştir. Bu yapıt ile, aynı dönemde yaşamış olan İsviçreli doğabilimci Gesner’in 1551-1558 yılları arasında yayımladığı Historia Animalium (“Canlılar Tarihi”) arasında kimi benzerlikler vardır. Ama, Aldrovandi’nin, az bilinen ve ülkesi dışında yaşayan bitki ve hayvan türlerine daha çok yer verdiği görülür. Anatomik incelemeler de, Gesner’in yapıtın-dakine oranla daha ağırlıklıdır. Aldrovandi’nin gereksiz malzeme bolluğuyla eleştirilen bu yapıtı tam bir bilimsel doğruluğa sahip olmamakla birlikte, 18. yy’da Fransız doğabilimci Buffon’un Histoire Natu-relle (“DoğaTarihi”) adlı yapıtına değin doğa bilimlerinde en güvenilir ve kapsamlı kaynak olmuştur.

•    YAPITLAR (başlıca): Le Antichitâ della Cittâ dı Roma,1556, (“Roma Kentinin Eski Çağları”); Antidotarii Bononiensis Epitome, 1574, (“Bologna İlaçları Özeti”).

•    KAYNAKLAR: F.S. Bodenheimer, History of Biology, 1958. V. Fantuzzi, Memorie della Vita di Ulisse Aldrovan-di, 1774.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi