TÜRKİYE’DE DİN SOSYOLOJİSİ
Z. Fahri Fındıkoğlu’nun sosyolojik çalışmalara getirdiği bu yeni milli yönelim
kendinden sonra da bir kısım sosyologlarımızın sosyo-kültürel değerlerimiz ve
dini-sosyal gerçekliğimiz üzerine eğilmelerine yol açmıştır.
Ülkemizde din sosyolojisinin kurumsallaşma sürecinde Rami Ayas’ın
“Türkiye’de İlk Tarikat Zümreleşmeleri Üzerine Din Sosyolojisi Açısından
Bir Araştırma”sı ile “Kur’an-ı Kerim’de Çalışma Kavramı-Sosyolojik Bir
Yaklaşma” adlı eserleri önemli açılım sağlamış, kayda değer çalışmalardır.
Bu arada, Münir Koştaş’ın “Üniversite Öğrencilerinde Dine Bakış” isimli
eseri ile Yümni Sezen’in genel sosyoloji konularının yanı sıra İslam sosyolojisini
de başlı başına konu edinip incelediği ‘Sosyoloji Açısından Din’ ve
“İslam’ın Sosyolojik Yorumu” adlı çalışmaları alana yapılan önemli katkılar
olarak hatırlanmaya değer eserlerdir.
Yine, bu süreçte gerek yaptığı teorik ve deneysel çalışmalarıyla gerekse
yetiştirdiği akademisyenlerle din sosyolojisi bilim dalının kökleşmesi ve
gelişmesinde önemli bir diğer isim de Ünver Günay’dır. Uzun yıllar okuttuğu
ve sürekli yeni konularla zenginleştirdiği “Din Sosyolojisi” adlı eseri,
günümüzde bu alana ilgi duyanların, İlahiyat Fakültelerinin ve sosyoloji
bölümlerinin başucu kaynakları arasındadır. Ünver Günay’ın Erzurum şehri
ve çevresinin dini yaşayışının sosyo–kültürel çevresi ile olan karşılıklı
ilişkileri ve etkileşiminin din sosyolojisi bakımından analizi konulu 1979
tarihli doçentlik çalışması “Erzurum ve Çevre Köylerinde Dini Hayat” adı ile
basılmış olup; dini yaşayışı sosyolojik incelemenin ilk bilimsel örneklerinden
biridir. Bu eser, deneysel özel din sosyolojisi araştırmalarına öncülük etmiş
ve bu geleneğin oluşmasına büyük katkı sağlamıştır.
Yukarıdaki tarihi süreçte ana hatlarıyla serüveni verilmeye çalışılan din
sosyolojisi neredeyse 1980’li yıllara kadar tanınma sorunu yaşamış, hak ettiği
ilgiyi görememiştir. Daha sonra İlahiyat Fakültelerinin çoğalması, çok sayıda
akademisyenin tez çalışmaları ve lisansüstü (yüksek lisans – doktora) eğitim
imkanının yaygınlaşması din sosyolojisi bilim dalında teorik ve deneysel
araştırmalarda da göreceli bir artışa neden olmuş, önceki yıllara göre
olağanüstü bir ilgi görmeye başlamıştır. Bu dönemde İlahiyat Fakültelerinde
çok sayıda din sosyologu yetişmiştir.
Muhakkak Türkiye’de din sosyolojisi ile ilgili çalışmalar bunlarla sınırlı
değildir. İlahiyatın dışında farklı alanlardan hareketle din sosyolojisine katkı
sağlayan çok sayıda düşünür / bilim insanının bu alanda özgün çalışmalar
yaptıkları, hatta farklı yaklaşım biçimleriyle din sosyolojisine yeni açılımlar
kazandırdıkları da görülmektedir. İlk akla gelen isimler olarak, Sabri F.
Ülgener (1911–1983), Amiran Kurktan Bilgiseven (1926–2005), Mümtaz
Turhan (1908–1968), Erol Güngör (1938– 1983), Şerif Mardin (1927–),
Baykan Sezer (1939–2002) gibi isimler sayılabilir. Yeni isimlerin katılımıyla
bu alana duyulan ilgi her geçen gün giderek artmakta olup, şimdiden çok
renkli, zengin bir literatür oluşmaya başlamıştır. Din sosyolojisinin yüzyılımızın
en önemli sosyal bilimleri arasında yer alacağı anlaşılmaktadır ki
Türkiye de bundan payını almakta, dinin sosyal bilimciler tarafından daha
geniş biçimde araştırıldığı görülmektedir. Bu ilginin din sosyolojisi çalışmalarına
da yani açılımlar, yaklaşımlar kazandıracağı açıktır.