Teoriler

TÜRKİYE’DE ADLİ ALANDA GÖREV YAPAN PSİKOLOGLARIN TEMEL ÇALIŞMA ALANLARI

Aile Mahkemeleri
Aile mahkemeleri aile içi uzlaşmazlıklarda, boşanma, velayet gibi konularda görev yapan özel mahkemelerdir. Aile mahkemeleri kadrosunda uzman sosyal çalışmacı olarak psikologlar görev yaparlar. Psikologlar, davaya hazırlık aşamasında veya dava sürmekte iken eşler ve/veya çocuklarla çeşitli değerlendirme görüşmeleri yaparlar. Bu değerlendirmeler yüz yüze mülakatlar şeklinde olabileceği gibi, çeşitli ölç- me-değerlendirme gereçlerinin kullanılmasını da içerir. Psikolog, hâkimin gerekli gördüğü durumlarda, aile birliğini tehdit eden anlaşmazlığın sulh yoluyla çözülüp çözülemeyeceğine dair kanaatini, ihtilaf durumunda velayetin ne şekilde düzenleneceği hakkında çocuğun yüksek yararını gözeten ve psiko-sosyal gelişimine en uygun çözümlere dair kanaatini, mahkemenin takdirine bir rapor olarak sunar.
Çocuk Mahkemeleri
Çocuk mahkemeleri yasayla ihtilafa düşen çocuklarla, haklarında koruma veya tedbir kararı verilmesi gereken çocukların davalarına bakan, yine uzman kadrosunda psikologların görev yaptığı özel bir mahkeme türüdür. On sekiz yaşından küçüklerin yargılanmasında çocuk mahkemeleri yetkilidir. Bu mahkemelerin uzmanı olarak görev yapan psikologlar, suça sürüklenen çocuğun savcı tarafından ifadesinin alınmasında gerekli durumlarda hazır bulunurlar. Duruşma öncesinde çocuğu sürece hazırlarlar. Duruşma esnasında yine mahkemede bulunmaları mümkündür. Hakkında koruma kararı alınacak, mağdur çocukların duruşmalara hazırlanmasında da bu uzmanlar görev yaparlar.
Çocuk Mahkemesi uzmanı olarak psikoloğun en önemli görevi Sosyal İnceleme Raporu hazırlamaktır. Sosyal İnceleme raporu suça sürüklenme nedenlerini, çocuğun biyopsikososyal özellikleri ile iddia edilen suç eylemi arasındaki ilişkiyi değerlendirmek amacıyla düzenlenen bir rapordur. Bu raporu düzenlerken psikolog çe-  
§itli bilgi kaynakları (çocuğun kendisi, ailesi, okulu, iş yeri, tıbbi geçmişi, vb.) ve bilgi toplama yöntemlerinden (mülakatlar, testler, vb.) yararlanır. Psikolog, suçun ortaya çıkma nedenleri kadar, çocuğun tekrar suça sürüklenmemesi için alınabilecek önlemlere dair uzman görüşünü mahkemenin takdirine sunar. Sosyal İnceleme Raporu cezanın süresi kadar, infaz şeklini de etkileyecek önemde bir belgedir.
Denetimli Serbestlik Büroları ve Koruma Kurullar■
Hafif hapis cezası gerektiren suçları işleyenlerle, özellikle ilk defa suça karışmış bulunan gençlere hapis cezaları yerine, alternatif yaptırımlar uygulanmaktadır. Hapis cezalarına alternatif yaptırımlar arasında denetimli serbestlik ve 18 yaşından küçükler için gözetim programları bulunmaktadır.
Denetimli Serbestlik ve Koruma Kurullarında uzman sosyal çalışmacı olarak görev yapan psikologlar, yetişkin ve gençlerin suça yönelme nedenlerini inceleyerek, tekrar suç işlememeleri için kişiye özel programlar oluştururlar. Bu programlar içine mesleki eğitim, uyuşturucu ve alkol bağımlılığı tedavisi, psikososyal rehabilitasyon gibi çeşitli müdahaleler dâhil edilebilir. Programın uygulanmasında kamu ve özel kuruluşlardan ve sivil toplum örgütlerinden destek alınabilir. Gözetim delegesi veya denetimli serbestlik memuru olarak görev yapan psikolog söz konusu programı oluşturur, belli aralıklarla denetim veya gözetim kararı alan hâkime programın gidişatı ve gerekli değişikliklerle ilgili rapor sunar. Hâkim kararıyla denetim veya gözetim uzatılabilir veya sonlandırılabilir. Denetimli serbestlik ile amaçlanan hapis cezalarının neden olduğu sosyal, psikolojk, ekonomik maliyetlerin düşürülmesi, kişinin bir yandan işlediği suçtan ötürü bir yaptırıma maruz kalırken aynı zamanda toplumsal yaşamın parçası olarak kalmasının sağlanmasıdır. Denetimli Serbestlik Büroları ve Koruma Kurullarında görevli psikologlar aynı zamanda hapis cezasını tamamlamış, tahliye olmuş kişilerin toplumsal yaşama entegrasyonu için de çeşitli çalışmalar yürütürler.
Ceza ؛nfaz Kurumlar■
Ceza İnfaz Kurumları, çeşitli güvenlik seviyelerindeki cezaevleri ve tutukevlerini kapsamaktadır. Kadınlara ve çocuklara özgü farklı tipleri de bulunan ceza infaz kurumlarının psikososyal servislerinde görevli psikologlar bulunmaktadır.
Bu psikologların başlıca görevleri, personel ve tutuklular ile hükümlülerle bireysel psikolo^k danışma görüşmeleri yapmak, ^karıda bahsi geçen rehabilitasyon ve eğitim amaçlı grup çalışmaları düzenlemek, tutuklu ve hükümlülerin aileleriyle ilişkilerini sürdürmelerinde kolaylaştırıcı olmak, tahliye öncesi mahkûmları dışarıdaki yaşama hazırlama amaçlı çalışmalar yürütmektir.
Adli Tıp Kurumu
Adli Tıp Kurumu, resmi bilirkişilik kurumu olarak görev yapar. Çeşitli ihtisas kurulları farklı disiplinlerden, uzmanlardan oluşmuş olup farklı dava konularında bilirkişi raporu düzenler. Ruh sağlığı ve yaş küçüklüğüne ilişkin konulardaki ihtisas kurullarında görevli psikologlar, bağlı bulundukları kurul üyeleriyle birlikte kendilerinden istenen değerlendirmeleri yapar, kurula sevk edilen sanık veya mağdurlara çeşitli ölçme-değerlendirme araçları uygularlar.
Emniyet ve Jandarma Teşkilatında Çalışan Psikologlar
Emniyet ve رandarma teşkilatı bünyelerinde suça sürüklenen çocuklar için özel düzenlenmiş çocuk şubeleri bulunmaktadır. Çocukların ifadelerinin alınmasında polis veya زandarma değil, bu şubelerde görev yapan psikologlar görevlidir. Ayrıca teşkilat üyelerine rehberlik ve danışmanlık hizmeti verilmesinde görevli psikologlar bulunmaktadır.