sosyoloji-2/tumden_gelim” 271″ 121″ Tümden Gelim

Geçerli bir akıl yürütmenin veya çıkarımın sonucunu öncüllerinden çıkarmak işlemi. Genelden özele, külliden cüz’iye bütünden ferdiye varan düşünme ve akıl yürütme yöntemi. Bu çeşit düşünme biçimini en iyi bir şekilde ortaya koymanın yollarını araştıran Aristoteles olmuştur.

Tümden gelim, tümevarımla birlikte en genel akıl yürütme şekillerindendir. Burada tümel (külli) bir hükümden tikel (cüz’i) bir hüküm çıkarılır, yasalardan tek tek olay ve olgulara gidilir, nedenlerden sonuçlara ula­şılır. Bu, tümevarımın zıddıdır.

Klasik mantığın üzerinde en çok durduğu akıl yürütme şekli tümdengelimdir. Kıyas, tümdengelimin en mükemmel şekli olarak kabul edilir. Gerçekten Aristoteles’in kıyas (tasım) olarak tanımladığı akıl yürütme şeklinin genelleştirilmesine dayanır. Tümdengelim bazan çok açık olur ve ancak iki öncül önermeye lüzum gösterir. Bazan da çok açık olmadığından ikiden çok öncüle ihtiyaç olur. Bu duruma göre kıyas tümden gelimin en kısa ve en yaygın şeklidir. Ancak, tümden gelim ile kıyası birbirine karıştırmamalıdır. Çünkü, tümevarım şeklinde yapılan birtakım kıyaslar da vardır.

Tümdengelim matematik bilimlerin esas alelini teşkil eder. Bununla birlikte tabiat bilimleri de onu gerek varsayımlarının araştırılıp doğrulanmasında, gerek bir olayın izahı yani yasa haline getirilmesinde bir metod olarak kullanıp ondan yararlanırlar.

Öte yandan tümdengelimin genelden Özele veya tümelden tikele bir akıl yürütme olduğu şeklindeki geleneksel görüş bir çok mantıkçı tarafından yanlış bulunarak kabul edilmemiştir. Bazdan geçerli bütün akıl yürütmenin tümdengelimli olduğunu savunurlar. Sonuçta tümdengelim ile tümevarım arasındaki karşıtlığı reddederler.

Necip TAYLAN – SBA

Tümdengelim

a. (tümdengelim) fel. Tümel bir önermeden tikel bir önermeye, yasalardan olaylara, etkenden etkiye geçme yolu, talil, dedüksiyon.
Güncel Türkçe Sözlük

tümdengelim   İng. deduction

1-Varılan sonucun zorunlu ve kesin olarak geçerli olduğu (kesin sonuca vardıran) mantıksal işlem. Bu çıkarım biçiminde öncüller doğru ise sonuç önermesi de zorunlu olarak doğrudur.
2-Tümel olandan tikelin, genel olandan özelin çıkarılması. Tümel bir önerme aracılığı ile somut bir olayın bilgisine ulaşma. Tümdengelimin mantıksal biçimi: tasım (syllogismus) ve tasıma dayanan kanıttır. Karşıtı bk. tümevarım.
3. -> Tümdengelimli yöntemle eşanlamlı.
4. Tümdengelimli yolla birbirine bağlı önermeler topluluğu. Deneyüstü tümdengelim (transsendental deduktion): Kant’ın kullandığı deyim. Önsel kavramların duyu dünyasındaki nesnelere nasıl uygulanabileceğini nesnelerle nasıl ilişkisi olabileceğini açıklama biçimi.
BSTS / Felsefe Terimleri Sözlüğü 1975tümdengelim   İng. deduction

Öncüllerden kalkarak ve yalnızca çıkarım kurallarını uygulayarak bir çıkarınım, sonucunu elde etme. Anlamdaş. türetim. Karşılaştırınız. tümevarım.
BSTS / Matematik Terimleri Sözlüğü 1983tümdengelim   İng. deduction

1. Geçerli bir çıkarımın sonucunu, öncüllerinden çıkarma işlemi.

2. Türetim. || Krş.. tümdengelimli mantık,
BSTS / Mantık Terimleri Sözlüğü 1976tümdengelim   İng. deduction

1. Bir ya da bir kaç öncülden mantık yasalarına dayanılarak bir sonucun zorunlu olarak çıkacağının gösterilmesi ve bu sonucun doğruluğunun tanıtlanması amacıyla genelden özele vararak düşünme yolu.

2. Mantıkçılara göre öncüllerin doğru olması durumunda sonucun da zorunlukla doğru olduğu çıkarım biçimi.
BSTS / Toplumbilim Terimleri 1975tümdengelim   İng. deduction

Genelden özele, tümelden tikele giderek ya da önsayıtlardan vargılar ve çıkarımlar türeterek bilgi üretme yöntemi.
BSTS / Yöntembilim Terimleri Sözlüğü 1981

TDK Sözlük