Tullio Levi-Civita Kimdir, Hayatı, Hakkında Bilgi

LEVI-CIVITA, Tulio (1873-1941)

İtalyan matematik bilgini. Tansör analizinin kurucularındandır.

29    Mart 1873’te Padova’da doğdu, 29 Aralık 1941’de Roma’da öldü. 1894’te Padova Üniversitesi’ nin Matematik Fakültesi’nden mezun oldu. Bir süre Pavia Üniversitesi’ne bağlı bir öğretmen okulunda çalıştıktan sonra 1897’de, Padova Üniversitesi’nde mekanik dersleri vermeye başladı. 1918’de, Roma Üniversitesi’nde yüksek analiz profesörlüğüne, iki yıl sonra da aynı üniversitede mekanik profesörlüğüne getirildi. Roma Üniversitesi’ndeki derslerini yirmi yıl sürdüren Levi-Civita, 1938’de Yahudiler’in bu tür görevlerde kalmasına olanak bırakmayan ırkçı faşist uygulamaların bir sonucu olarak görevinden uzaklaştırıldı.

Hidrodinamik, analitik mekanik, gök mekaniği, esneklik, elektromanyetiklik ve atom fiziğiyle ilgili uygulamalı ve kuramsal matematik alanlarında yaklaşık iki yüz makale yayımlayan ve adiyabatik değişimler, değişken kütleli cisimlerin devinimleri, Maxwell dağılımının parçacık dizgelerine uyarlanması, bir sıvı içinde devinen cisimlere sıvının uyguladığı direnç ve durgun devinim konularında değerli bilimsel katkılarda bulunan Levi-Civita, en önemli çalışmasını bugün tansör analizi olarak adlandırılan salt diferansiyel hesap konusunda gerçekleştirdi.

Kökleri ünlü Alman matematikçi Riemann’m diferansiyel geometrisinde yatan salt diferansiyel hesap, Christoffel ve Beltrami’nin (1835-1900) çabalarıyla matematiğe girmiş, Levi-Civita’nm öğretmeni Curbastro Gregorio Ricci’nin (1853-1925) katkılarıyla dizgesel bir kurama dönüşmüştü. Koordinat sisteminin değiştirilmesinden etkilenmeyen bağıntıları konu edinen tansör analizi konusunda Ricci ile birlikte çalışan Levi-Civita Ricci’nin diferansiyel geometrinin sınırları dışına taşmayan önceki araştırmalarını genelleştirmeyi ve hem Eukleidesçi hem de Eukleidesçi olmayan uzaylarda geometrik ve fiziksel yasaları anlatabilen algoritmalar içeren yeni bir hesap konumuna getirmeyi başardı. Levi-Civita’nın önceleri pek önemi kavranamayan yöntemleri Einstein tarafından genel görelilik kuramının matematiksel yapısını yansıtmakta başarıyla kullanılınca büyük bir ilginin odağı oldu ve diferansiyel geometri başta olmak üzere  matematiğin birçok dalında geniş kullanım alanları buldu.

Levi-Civita 1917’de genel eğri uzaylarda koşut yer değiştirme kavramını matematiğe sokarak salt diferansiyel hesabın tansör analizine dönüşmesini sağlarken, elektromanyetiklik ve kütleçekim kuramlarının bütünleştirilmesinin en temel aracını da geliştirmiş oluyordu. Saf matematikte ve topolojide çağdaş diferansiyel genelleştirilmiş uzaylar kuramının gelişiminde de büyük bir rol oynayan bu koşutluk kavramı günümüzde Levi-Civita’nın adıyla tanınmaktadır.

Birbirlerine çekim kuvveti uygulayan üç cismin devinimlerine ilişkin araştırmaları sırasında, bu üç cismin çarpışabilecekleri noktalardaki tekillikleri yok etmeyi başararak klasik üç cisim probleminin çözümüne de katkıda bulunan Levi-Civita, 20. yy’ın en önemli ve etkili matematikçilerinden biridir.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi