Din Sosyolojisi

TOPLUMSAL DEĞİŞME VE İSLÂMİYET

TOPLUMSAL DEĞİŞME VE İSLÂMİYET

Daha önce, toplumsal değişmenin din ile ilişkileri konusunda gös­termeye çalıştığımız gibi, toplumsal değişmeyi açıklamak üzere bugüne kadar birçok nazariye ortaya atılmış, ancak bunların hiçbiri genel bir kabule erişmemiştir. Evrimci, diyalektik, döngüsel, çift ku­tuplu salınma veya dalgalanma teorileri yahut biyolojik analojiler üze­rine temellenmiş nazariyeler bunlardandır. Toplumsal değişmenin din ile olan ilişkileri konusunda da durum aynıdır. Burada bu nazariyele- rin değer ve geçerlilikleri hususunu tartışmamız söz konusu değildir. Ancak, toplumsal bir olgu olarak dini tek taraflı bir yaklaşımla öteki toplum olaylarına indirgemeye kalkışan, determinist ve pozitivist eği­limli ircacı din nazariyelerinin naif oportünizmine kendini kaptırma­nın safdillik olacağı da aşikârdır. Otto’nun “korkutucu ve büyüleyici sır” şeklinde tanımladığı aşkın “Kutsal”-? bizim, insan ve toplum ha­yatında, Eliade’m deyişi ile, “saf”[1] [2] biçimde bulmamız hiçbir zaman mümkün olmamakta; böylece beşer hayatında din, İnsanî şartlarda ve belli bir sosyo-kiiltürel ortamda hayatiyete geçmektedir. Bu bakım­


dan, denebilir ki din, insanın “aşkın” ve “içkin” kutsala referansta bu­lunması sûretiyle kendini tarihî olarak gerçekleştirmesi olgusundan ibarettir. Böyle olduğu içinde din, toplum hayatında öteki toplum olaylarının ve değişimlerin uğradığı tüm etkileşimler, çeşitlenmeler ve değişimlere maruz kalıyor. Dinin toplum hayatında fenomenolojik bir gerçeklik olarak fonksiyonel olduğu da en azından toplumsal bir ol­gu olarak ortadadır. Nitekim, İslâm dini için de durum böyledir. Böy- lece, dinin toplumsal bir olgu olması, din ile öteki toplum olayları arasındaki birtakım etkileşimleri gündeme getirmekte olup, toplum­sal değişme ile din arasındaki ilişkiler bunun en tipik olanlarından bi­rini bize sunmaktadır.