Sosyal Bilimlerde Temel Kavramlar

Toplumsal değişme Nedir ?- Sosyoloji

 

İnsanlar varlıklarını sürdürebilmek için içinde bulunduğu doğal ve toplumsal dün­yayı kendi çıkarları doğrultusunda değiştirmeye çalışırlar. İnsanoğlu doğayı ve top­lumu kendi isteği doğrultusunda değiştirdikçe kendisi de değişir. Sosyoloji disipli­ni ise toplumun nasıl değiştiğini, ne tür etkenlerin toplumsal değişmeye neden ol­duğunu ve toplumsal değişmenin boyutlarının neler olduğunu belirlemeye çalışır. Bu nedenle toplumsal değişme sosyoloji disiplininin en temel kavramlarından biri­sidir. Kısaca belirtmek gerekirse toplumsal değişme; toplumsal yapının, kurumla­rın, toplumsal ilişkiler ağının, davranış kalıplarının, toplumsal norm ve değerlerin zaman içinde geçirdiği dönüşümler olarak açıklanabilir. Toplumsal değişmenin yö­nü ve boyutu ne olursa olsun tüm toplumlarda görülür. Hiçbir birey veya toplum­sal grup değişimden kaçınamaz. Bu nedenle sosyal bilimciler “Her şey değişir, de­ğişmeyen tek şey, değişimin kendisidir,” demektedirler. Toplumsal değişme nötr bir kavramdır. Zira değişme olumlu yönde olabileceği gibi olumsuz yönde de ola­bilir. Yine değişimler planlı olabileceği gibi plansız da gerçekleşebilirler.

Toplumsal değişme denilince akla ilk gelen kavramlar, gelişme ve ilerleme kav­ramlarıdır. Toplumsal değişme alanındaki ilk sosyolojik çalışmalar Aydınlanma, Endüstri Devrimi ve Fransız Devrimi sonucunda Batı Avrupa toplumlarında ortaya çıkan değişimleri açıklama üzerine odaklanmıştır. Aydınlanma düşüncesi temel olarak dünyanın batıl inançlarla veya doğaüstü güçlerle açıklanamayacağına daya­nır. Aydınlanma düşüncesine göre dünyayı anlama ve açıklamanın tek yolu, akılcı düşünce ve bilimdir. Akıl ve bilimin kullanılması, ilerlemeyi getirecektir. Bu anlam­da ilerleme kavramı, toplumlar için her zaman daha iyi ve daha güzel olan bir aşa­maya doğru gidişi ifade etmiştir. Aydınlanma düşüncesi etkisiyle toplumsal değiş­me daha iyiye, ideal olan bir toplumsal düzene doğru ilerleme olarak ele alınmış­tır. İlerleme fikrini içinde barındıran gelişme kavramı ise daha sonraki dönemler­de özellikle Üçüncü Dünya toplumlarının analizinde kullanılmış bir kavramdır. Gelişme bu tür toplumların kapitalist endüstrileşme ve modernleşme sürecine dâ­hil olup gelişmiş toplumların geldikleri aşamaya gelebileceklerini ifade etmektedir.