Tonyukuk Kimdir, Hayatı, Dönemi, Hakkında Bilgi

TONYUKUK (650 ? – 721)

Göktürk devlet adamı. Göktürkler’in yeniden bağımsız olma mücadelesine önderlik etmiştir.

Çin’de doğdu. Orga (bugün Ulan Batur) yakınlarında öldü. Tonyukuk Bilge olarak da anılır. Yaşamı konusunda güvenilir biricik kaynak, anıtındaki yazıtlardır. Kimi Çin kaynaklan da kişiliğini tanıtıcı bilgiler verir. Türkler’in Buyruk (soylu) smıfmdandı. Tonyukuk’un doğuşundan yirmi yıl kadar önce Doğu Göktürkler’i Çin egemenliğine girmiş bulunduğundan çocukluğu Çin’de geçti. Ailesi, öteki soylu Türk aileleri gibi Çin Devleti’ne değişik alanlarda hizmet etmişti. Bununla birlikte yine de tutsak sayılmaktaydılar. Bağımsızlık için gizlice sürdürülen savaşa Tonyukuk da genç yaşta katıldı. Türk tiginlere özellikle de Kutluğ’a yardımcılık etti. 679’da bir ayaklanma biçiminde ortaya çıkan son aşamada yine, Tanju Yabgu’ya (Kutluğ) destek oldu. İki yıllık çok kanlı savaşlar sonunda 681’de varılan anlaşma gereği, Doğu Göktürkleri, Kutluğ’un ve Tonyukuk’un önderliğinde bağımsızlığına kavuştu.

Kutluk Devleti diye de bilinen Doğu Göktürkle-ri’nin yeniden örgütlenmesinde ve güçlenişinde “Şad” (başvezir ve komutan) olarak Tonyukuk birinci derecede sorumluluk yüklendi. 685-690 yıllarını kapsayan bu kısa dönemde Moğolistan ve Türkistan’da yaşayan göçebe Türk ve Moğollar’ın barışçı yollardan ya da savaşlarla Kutluk egemenliğine girmelerini sağladı. Bu çabaları yürütürken başarıların tümünü Kutluğ Ka-ğan’a mal etti.Böylece ona “İlteriş” (Ulusu toplayan) sanını kazandırdı. İlteriş’in 693’te ölümü üzerine yerine geçen kardeşi Kapağan Kağan döneminde de yönetimin ve ordunun birinci sorumlusuydu, büyüme siyaseti sürdürülerek devletin en geniş sınırlarına kavuşması sağlandı. Bundan sonra Tonyukuk’un önerisiyle Çin’le dostluk ve komşuluk antlaşması gerçekleştirildi. Ülke içinde yaşayan göçebe ve yerleşik toplulukların yaşam düzeyleri yükseltildi. Kısa süren barış dönemindeki bu gelişme, başta Çinliler olmak üzere komşu ülkelerin Göktürkler’e karşı bir ittifak oluşturmalarına neden oldu.