TİRANLIK
TİRANLIK
Orijinal anlamında
(Eski Yunan’da), son zamanlarındaki örneklerine diktatörlük anlamı verilen
otorite türünü belirtiyordu. Daha açıklıkla, bir tiran hukuki olarak bir
kraluı olmadığı yerde yönetimde kralla ilgili (Monteye sahip olan kişiydi.
Yunanlı yazarların ara sıra “iyi tiranlar”dan bahsetmesi, kelimenin
tamamen zalimlik anlamında olmadığını gösterir.
Diğer bağlamlarda
uranlık genelde baskıcı ve zalimce davranış anlamındadır. Bununla birlikte
mamafih, çoğunlukla konuşanın onaylamadığı herhangi bir hükümet uranlıkla
koşut görülür. Yönetmenin en uygun yolu üzerinde evrensel bir anlaşma (kabul)
olmadığından, böylesi bir tanımdan konuşanın tercihleri konusunda bir bilgimiz
olmadan, gündemdeki hükümetin davranışları hakkında fazla bilgi elde edemeyiz.
Otoriteyi yürütme tarzına, bunu kullanan kişilere ve bunun meydana geldiği devlete
karşı tiran kelimesinin ayrım gözcü 1-• meden uygulanması, daha fazla karmaşaya
yol açar.
Tirankk çok sık bir
şekilde aşın şiddette cezalandırmaya başvuran otoriteyi kullanma tarzıdır’.
Bir tiran, böylece tanımlanmış olduğu gibi, cezaların önceden konulan kuralları
takip edip etmemesine ve anlaşılamaz bir şekilde verilip verilmemelerine göre,
düzenli ya da değişken olabilir.
Tiranhk bu anlamda
çeşitli yönetim türleriyle mukayese edilebilir: Otokratik-dev-rimci (örneğin
Robespierre) ya da geleneksel (örneğin Korkunç İvan) tür; oligarşik (örneğin S
par lak üs) ve hatta çoğunluğun azınlık tak ileri tiranlaştırdığı demokratik
(örneğin Floransa’da Savonarola’nın demokratik ve kademeli rejiminin günahkârlara
ve muhaliflere davranışı) tür. Aynı şey daha küçük sosyal birimler için de
doğrudur.
Tiranlığı tanımlarken,
sadece bunun bir derece meselesi olduğunu değil aynı zamanda herhangi bir
sosyal birimin farklı kesimlerinde varolan şartların değişebileceğini de
zihnimizde tutmalıyız. Bunu göstermek gerekirse: Rusya’da, Peter soyluları,
soylular da köylüleri tiranlaşurdı; Öte yandan aynı dönemde Polonya’da
soylular üzerinde bir kraliyet tiranlığı sözkonusu bile değildi, ama
soyluların köylüler üzerindeki yönetimi şüphesiz uranlıktı. Bir bütün olarak
İngiliz adalarının ondokuzuncu yüzyıldaki yönetimi bir Uranlık olarak
tanımlanamaz, ama şehirlerdeki fakirlerin ve İrlandalı köylülerin uranlık
akında yaşadığı öne sürülebilir.
Despotizm mutlak
surette tiranlığı gerektirmez, ama buna rağmen şüphe götürmeyecek surette
tiranlığı çağrıştırır. Eğer despot halkına karşı iyiniyetli bir konum-daysa ve
otoritesi tehdit edilmiyorsa, uranlık olmadan despotizm ortaya çıkabilir.
Marcus Aurelius’un saltanatı bu tür bir yönetimin olanaksız olmadığını
ispatlamaktadır.
(SBA) Bk. Despotizm