Tarihi Şahsiyetler

Theodor Svedberg Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

SVEDBERG, Theodor (1884-1971)

İsveçli biyokimyacı. Koloitlerin ve makromoleküllerin birbirinden ayrılıp tanımlanmasını sağlayan ültra-santrifüjleme yöntemini geliştirmiştir.

30 Ağustos 1884’te Gâlve yakınlarındaki Flerâng’ de doğdu, 25 Şubat 1971’de Orebro’da öldü. Daha çok The Svedberg diye tanınır. Kimya öğrenimi gördüğü Uppsala Üniversitesi’nden 1905’te lisans, iki yıl sonra doktora derecesini aldı ve aynı üniversitede öğretim görevlisi oldu. 1912’de profesörlüğe, 1931 ’de Fiziksel Kimya Enstitüsü’nün yöneticiliğine getirildi. 1949’da, öğretim görevinden emekliye ayrıldıktan sonra, Gustaf Werner Nükleer Kimya Enstitüsü’nün yöneticiliğine atanan ve 1967’ye değin bu görevi sürdüren Svedberg, Londra’daki Royal Society’nin üyeliğine seçilmiş, koloitler ve çözelti kimyasına ilişkin çalışmalarıyla 1926’da Nobel Kimya Ödülü’nü almıştır.

Atomlardan ya da moleküllerden daha büyük parçacıklardan oluşmasına karşın çıplak gözle ya da normal mikroskopla gözlemlenemeyen ve genellikle bir maddenin içinde asıltı (süspansiyon) halinde bulunan bazı maddelerin varlığını 1860’larda Thomas Graham açığa çıkarmış ve “koloit” diye adlandırdığı bu parçacıkların boyutlarına, niteliklerine ve kimyasal davranışlarına ilişkin çalışmaları başlatmıştı. Ancak, diğer moleküllerin sürekli çarpışlarıyla çökelmeyerek sıvı içinde asılı durumda kalan koloitlerin boyutu ve biçimi konusunda yeterince bilgi edinilememişti. Svedberg,- kan hücrelerini kan plazmasından ayırmak için kullanılan santrifüj aygıtlarının bile yetersiz kaldığı bu tür araştırmalar için 1923’te ültrasantrifüj aygıtım geliştirdi. Bu tekniğin temeli, çok yüksek dönme hızı altında güçlü bir merkezkaç kuvvet uygulanan değişik yoğunluktaki maddelerin birbirinden ayrılması ilkesine dayanır. Çok yüksek devirli (dakikada 20.000 ile 70.000 dönüş) rotorların kullanıldığı ültrasantrifüjde, yerçekim kuvvetinin 50.000 ile 500.000 katı düzeyinde bir merkezkaç kuvvet elde edilir ve incelenecek madde yalnız ayrılmakla kalmaz, ölçülebilir bir nicelik olan çökelme (sedimantasyon) katsayısına dayanarak molekül ağırlığı (boyutu), biçimi, yoğunluğu ve arılık derecesi belirlenebilir. Günümüzde çok büyük boyutlu biyolojik makromolekül-lerin (biyopolimerler), özellikle proteinlerin ve nükle-ik asitlerin incelenmesinde yaygın olarak kullanılan ültrasantrifüjleme yöntemini 1924’te dev protein moleküllerine uygulayan Svedberg, bu yolla hemoglobini ayırmayı başardı. Sonraları gücü artırılmış ültrasantrifüj lerle sürdürdüğü araştırmalarla, protein moleküllerinin ağırlığı, biçimi, boyutları ve çözeltiler içindeki dağılım sıklığı üstüne değerli bilgiler edindi.

Svedberg, öğrencisi Tiselius’un geliştirdiği, proteinlerin incelenmesinde önemli bir teknik olan elek-troforez yöntemine de katkıda bulunmuştur.

• YAPITLAR (başlıca): Die Existenz der Moleküle, 1912, (“Molekülün Varlığı”); Colloid Chemistry, 1924, (“Koloit Kimyası”); The Ultracentrifuge (K.O.Pedersen ile), 1940, (“Ültrasantrifüj”).

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi