Terentius(Terence) Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

TERENTIUS AFER, Publius (Ykş. İÖ 185-159)

Romalı oyun yazarı. Oyunlarıyla Batı tiyatrosunda töre komedyasının yerleşmesinde etkili olmuştur.

Kartaca’da doğdu. Öldüğü yer bilinmiyor. Soya-dıyla birlikte kullanılan Afer sözcüğü, Afrikalı olduğunu belirtir. Senatör Terentius Lucanus’un kölesi olarak Roma’ya gitti. Onun korumasında eğitim gördükten sonra azat edildi. Cumhuriyet döneminde sanatsever devlet adamları yetiştirmekle ünlü Scipio Aemilianus ailesiyle yakınlık kurdu. Onların sanatına gösterdikleri ilgi saygınlığının artmasına yol açtı. Yirmi beş yaşlarında iken Yunanistan’a gitti. Bazı kaynaklara göre orada yakalandığı bir hastalıktan, bazı kaynaklara göre de İtalya’ya dönerken gemisi battığı için öldü.

Tümü günümüze kalmış altı komedyası İÖ 166-160 arasındaki altı yıl içinde oynanmış, bunlardan Eunuchus (Hadım) çok beğenilerek iki kez sahneye konmuş, Hecyra (Kaynana) ise iki kez başarısızlığa uğramıştır. Komedyaların tarihleri, yazılışları ve sahnelenişleriyle ilgili bilgilerin kaynağı Terentius’un oyunlarının başında yer alan giriş (prologus) bölümleridir. Terentius bu bölümlerde aynı zamanda, oyunlarına başka yazarlarca yöneltilen eleştirilere de yanıt vererek kendini savunur. Eski Yunan edebiyatı hayranı olan Scipio Aemilianus çevresinden bazı kişilerin oyunların yazılmasına yardım ettikleri savım ise yanıtsız bırakmıştır.

Terentius’un komedyaları, Plautus’unkiler gibi, Yunan Yeni Komedya örneklerinin, özellikle Menan-dros’un çevirileri üzerine kurulu olup, Yunanca asıllarına uygun olarak koşuk biçimindedir. Bu nedenle her iki yazarın oyunlarında görülen kişiler, dramatik durumlar, yapısal öğeler temelde aynıdır. Ancak Plautus’un, halkın hoşuna gitmesi amacıyla, oyunlarında güldürü özelliklerini artıracak özgün buluşlar, yerli öğeler kullanmasına, oyun kişilerini abartmalı tiplere dönüştürmesine karşılık, Terentius, kaynak oyunların özüne daha yakın düşen ve daha çok kibar seyircilere seslenen ince bir gerçekçiliği yeğlemiştir. Kişilerine ruhsal derinlik kazandırmaya, merakla izlenebilecek sağlam bir olay örgüsü kurmaya özellikle özen göstermiştir. Kimi zaman, olay örgüsünü yoğunlaştırmak, oyun içinde oyun kurmak amacıyla birden fazla kaynaktan yararlanmıştır. Kaynak olarak kullandığı oyunların bütünlüğünü zaman zaman bozmuş olsa bile, kendi kaleminden çıkan oyunların birlik ve bütünlüğüne çok önem vermiş, belki de bu nedenle canticum adı verilen şarkı bölümlerini hemen hemen tümüyle oyunlarından kaldırmış, müzik eşliğinde söylenen lirik bölümleri de büyük ölçüde kısmıştır. Plautus’un oyunlarında çok önemli bir yer tutan müzikli bölümlerin Terentius’ unkilerde yer almaması nedeniyle Roma halkı bu komedyaları yeterince eğlenceli bulmamıştır. Bununla birlikte, Terentius’un ince bir beğeniye seslenen, sağlam yapılı, karmaşık düzenli ve Plautus’unkilerden çok daha ağırbaşlı oyunları, gerek Roma’nın Cumhuriyet ve imparatorluk dönemlerinde, gerek Orta Çağ’da Latin eğitiminin temel taşı olmuştur. Yaygın biçimde okutulmalarının sonucu Terentius’un yapıtları Orta Çağ’dan sonra da Rönesans komedya kuramım temelinden etkilemiş ve Rönesans’tan başlayarak gelişen Avrupa töre komedyasına gerek biçim, gerek içerik bakımından örneklik etmiştir.

• YAPITLAR (başlıca): Andria, (Andros Güzeli, 1946); Hecyra, (Kaynana, 1946); Heaton Timoroumenos, (Özünün Celladı, 1946); Eunuchus, (Hadım, 1946); Phormio, (Formio, 1946); Adelphi, (Kardeşler, 1943).

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi