Tepedelenli Ali Paşa Kimdir, Hayatı, Dönemi, Hakkında Bilgi

ALİ PAŞA [Tepedelenli] (1744 – 1822)

Osmanlı veziri. Yanya valiliği sırasında bölgeyi bağımsız bir devlet biçiminde örgütleme girişimi olmuştur.

Tepedelen’de doğdu. 24 Ocak 1822’de öldü. Büyükbabası Muhtar Bey ve babası Veli Paşa Tepedelen mütesellimliğinde bulunmuşlardı. Babasının ölümünden sonra küçük yaştan başlayarak bölgedeki ailelerin çete savaşları içinde bulundu. Bir süre Derbendler Başbuğu Kurt Ahmed Paşa’nın himayesinde, daha sonra ise Delvine Mutasarrıfı Kaplan Paşa’nın yanında bulundu ve kızı iie evlendi.

1784’te mirmiranlık rütbesi ile Delvine mutasarrıflığına atandı. 1785’te bu görevine Yanya mutasarrıflığı da katıldı ise de kısa bir süre sonra iki görevden de geri alındı. 1785’te Tırhala mutasarrıflığına ve Derbendler başbuğluğuna atandı. Tepedelenli Ali Paşa’ nın yaşamının bu evresindeki sürekli atama ve geri almalar, Osmanlı Devleti’nin bağımsız tasarruflarından çok, bölgedeki çeteler arasındaki güç ilişkilerinin Babıâli’ye yansımasından ileri geliyordu.

Tepedelenli Ali Paşa, Osmanlı Devleti’nin giriştiği savaşlara katılıp yararlık gösterirken, bir yandan da bu savaşlar sırasında kendi adına davranarak egemenliği altındaki bölgeleri genişletmeye çalışmaktaydı. Dolayısıyla Osmanlı Devleti’nin Ali Paşa’ya karşı tutumu her zaman için iki yönlü olmuştur. Ali Paşa’nın askeri gücünden gerek savaşlar sırasında, gerek bölgedeki ayaklanmalara karşı yararlanan Babı-âli onun böyle bir güce sahip olmasından ötürü de sürekli tedirgindi.

Oğullan Veli, Muhtar ve Salih Paşalar ile torunu Mehmed Paşa da Ali Paşa’nm bölgedeki gücünden yararlanarak çeşitli yönetsel görevlere gelmişlerdi. Bu durum onun Yanya ve Mora bölgesinde egemenliğinin pekişmesine ve bir tür hanedan niteliği kazanmasına yardımcı olmuştur.

Tepedelenli Ali Paşa 1791’de, Osmanlı-Rus Savaşı sırasındaki Maçin Meydan Savaşı’na katılmış, 1790’lar boyunca Rumeli’deki ayaklanmalarının bastırılmasında görev almış ve 1800 başlarında Yanya yöresinde yaşayan Solyotlar’ın ayaklanmasını bastırma işine girişmiştir.

1798’de Napoleon Bonaparte’m Mısır’a saldırması ile başlayan savaşta Preveze ve Butrihto’yu alması III. Selim tarafından vezirlikle ödüllendirildi. Ali Paşa, bütün bu olaylar boyunca bağımsız bir ordu ve donanma oluşturma çabası içerisindeydi. Pazvantoğlu ayaklanmasını bastırdığı sırada Rumeli beylerbeyliğine atanması gücünü iyice artırmıştı. Ancak, 1802’de ayaklanmanın bastırılmasından sonra bu görevden alındı.

Tepedelenli Ali Paşa’mn gücünden bölgedeki ayaklanmaların bastırılmasında ve yavaş yavaş örgütlenmeye başlayan Yunan bağımsızlıkçılarına karşı mücadelede yararlanan Osmanlı Devleti, onun giderek yönetsel açıdan yarı-bağımsız bir konuma gelmesi karşısında tedirgin oldu. Bu tedirginliğin harekete dönüşmesinde, Ali Paşa ile kişisel bir sorunu olduğu anlaşılan Halet Efendi’nin de önemli rolü olduğu çeşitli kaynaklarca belirtilmektedir. II. Mahmud, 1820’de Tepedelenli Ali Paşa’yı tüm görevlerinden aldı ve Yanya sancağına çekilmesini emretti. Bir yandan da Ali Paşa’nm bu emre uymayacağı bilindiğinden üzerine bir ordu gönderildi. Ali Paşa bir yandan affını isterken, öte yandan da bölgesini savunmak üzere harekete geçti ve o güne değin Osmanlı Devleti adına baskı altında tuttuğu topluluklardan yardım istedi. Mora, Sırbistan, Eflâk ve Boğ-dan’da ayaklanmalar çıkartmaya çalıştı. Yanya Os-manlı Devleti tarafından elinden alınıp Tepedelen’de oturmaya zorlanınca, bu emre de uymadı. Bunun üzerine idamı için ferman çıktı. Hurşid Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Tepedelenli Ali Paşa’mn direnişini Yanya ile sınırlamayı başardı.

Hurşid Paşa’nm iki yıl sürdürdüğü Yanya kuşatması, Tepedelenli Ali Paşa’ya canına dokunulmayacağı sözünün verilmesi ve onun da bunu kabullenerek teslim olması ile sonuçlandı. Ancak Hurşid Paşa verdiği sözü tutmayınca, Tepedelenli Ali Paşa Pandeleimon Manastırı’na çekilerek savaşı sürdürdüyse de 1822’de öldürüldü. Osmanlı güçleri ile Tepedelenli Ali Paşa arasındaki bu uzun çatışmalar bölgedeki otoritenin zayıflamasına yol açarak Yunan ayaklanmasının başarısını kolaylaştırmıştır.

•    KAYNAKLAR: Ahmed Müfid, Tepedelenli Ali Paşa (2. bas.), 1934; W. Plomer, Yanya Sultanı, 1974; G. Remerand, Ali de Tebelen, Pacha de Janina, 1926, (kimi eklerle Türkçe çevirisi A.K. Aksüt, Tepedelenli Ali Paşa, 1939).

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi