Teori – Bilimde Hipotez-Kanun-Teori İlişkisi
Teori, birçok kanunun düzenli bir şekilde birleştirilmesi ile meydana gelen yeni bir hipotez ve açıklamadır. Deney metodu ile gerçek kanunlar elde edilir. Fakat zihnin birleştirme ihtiyacı ile bu kanunlar da gruplar halinde birleştirilerek daha genel ve geniş kanunlar kurmak istenilince teoriler meydana gelir. Teoriler kanun değildir. Çünkü bunlar, çok geniş ve çeşitli olaylara ait olduğundan deneylemelerini yapmak ve gerçekliklerini göstermek mümkün olamaz. Bu nedenle teoriler “genel ve geniş hipotezler” şeklinde kalırlar. Bu anlamda “teori, kanunları aşan ve ötesine geçen geniş kapsamlı hipotezlerdir.”
Sosyal olay ve olguların oluşumuna etki eden faktörler birden fazla olduğuna göre, kuracağımız hipotez A=B şeklinde bir doğrulama veya A değildr B şeklinde bir yanlışlamayı ifade etmeyecektir. Zira toplum adını verdiğimiz varlık ferdlerin, sosyal grup ve kurumların matematik bir toplamından ibaret değildir. Bütün bunların arasındaki ilişki çok nedenli ve fonksiyoneldir. Demek ki sosyal araştırmalar sonucunda elde edeceğimiz bilgiler mikrodan makroya çıkıldıkça doğrulanması veya yanlışlanması muhtemel sonuçlar olacaktır, birden çok hipotezi kapsayacaktır. Bu nedenle teoriler, yanlışlanma ihtimalini beraberlerinde taşırlar; ancak yanlışlan-madıkları sürece doğru kabul edilirler. Özetle teoriler:
Bilgi, hayalgücü ve zekânın ürünüdürler.
Geneldirler. Bazen birkaç bilimin konularını bile kapsarlar.
Bilimde bir açıklama ve araştırma metodu görevi görürler.
Kanunları birleştirdiklerinden prensip görevi de üstlenirler.
Genişliği ile deney konusu olamazlar. (Halbuki hipotezler, az sayıda ve özel nitelikte olaylara ait olduklarından deney konusu olabilir ve gerçekleşme durumuna göre kanun haline gelebilirler.)
İsbatları mümkün olmadığı için kanun haline gelemezler.
Daima tartışma konusu olabilirler ve vardıkları sonuçlar ihtimallidir.
Bütün bu özellikleri ile teoriler, aksi isbat edilmediği sürece doğru kabul edilen ve birden çok hipotezi içeren önermelerdir.