Tenasüb Nedir Sanatı Örnekleri Açıklamalı Örnekleri

Divan edebiyatında anlam bakımından birbirlerine uygun ve ilişkili düşen kelimeleri, bir mısra veya cümlede bir araya getirilmesiyle yapılan edebi sanat.

Tenasüb, ilham ve tezat sanatlarıyla da birlikte kullanılır. Bu yönüyle de ikiye ayrılır:

İlham-ı tenasüb: İlham ve tenasüb sanatlarının birlikte kullanılmasıyla yapılır. İki anlamı olan bir sözcüğün, dize ya da beyit içinde belirtilmemiş anlamıyla diğer bazı sözcüklerin arasında anlam bakımından bağlantı kurularak yapılır. Örnek:

Ne güzel vâkıadır bu ki asup can gözünü
Hâb-ı gaflette geçen ömrümü rü’yâ gördüm
Zatî

(Can gözünü açıp gaflet uykusunda geçen ömrümün bir rüya olduğunu görüp anlamam ne güzel bir olaydır. Rüya, düş kelimelerinin kastedilmeyen ikinci anlamının hâb ve rüya sözcükleriyle ilişkisi vardır.)

Bâki‘nin :

Bâki kalan bu kubbede bir hoş sada imiş

mısraındaki kubbe kelimesiyle sada kelimesi arasında anlamca bir uygunluk (tenasüb) vardır. Yine Nedim’in :

Olmakta derûnumda hevâ âteş-i sûzan
Nâyın diyebilmem ki ne hâlet var içinde

beytindeki nay ile heva kelimeleri arasında anlamca bir uygunluk bulunduğu açıkça görülmektedir. Bâkî’nin:

Ey dil bu demde sensin olan bana hem-nefes
Gel nay gibi inliyelim bari zâr zâr

beytinde de dil ile dem, dil ile zâr zâr, nefes ile nay, nay ile zâr zâr aralarında tenasüb vardır.

Bakî‘nin

O şâhenşâh ki vâcibdir edâ-yı hutbe-i nâmı
Hatibi minberi, saffı namazı kudsiyân üzre

beytinde hutbe, hatib, minber, saff, namaz kelimeleri arasında tenâsüb sanatı vardır.

Tenasübün bir de ÎHÂM şekli vardır ki bu da, bir kelimenin çeşitli anlamlarını bir arada kullanma sanatıdır. Meselâ gül kelimesi, bir mısrada hem bahçede biten gül anlamında, hem de gülmek fiili anlamında kullanılırsa ÎHAM yapılmış olur.