Telhis Nedir, Ne Demektir, Osmanlı’da Telhis Anlamı

Telhis (ar. i.)

Özetlemek, hülâsa etmek ve uzun yazıyı kısaltmak demektir. Bu manâsiyle pek çok yerde kullanılabilmesine rağmen, Osmanlılarda kazandığı idarî manâ ile özel bir muameleye alem olmuştur. Bunun için Osmanlı idâri ıstılahına göre telhis, sadrazam tarafından Padişaha sunulan yazılı kağit demektir. Sadrazamın kendi yazdıkları kağıtlara alakalı madde ile ilgiii mütalâasını kısaca belirttiği ve başkalarının yazılarını takdim ederken özetlediği için bu tâbir ortaya çıkmıştır. Telhis “Kavan’in, nizamat, tevcih ve usul ve âdet ile muayyen olan ve fakat hükümdarın tasdikine muhtaç bulunan sadrazam arzıdır” şeklînde de tarif edilmektedir.

Sadrazamlar, hükümdara bildirmek istedikleri konularda şu şekilde hareket ederlerdi: Sadrazam takririn de hadiseyi arzeder ve olay hakkında kendi görüşünü de açıklardı. Bundan sonra hükümdarın görüşünü beklerdi. Şayet mesele sadrazam divanında görüşülecek kadar önemli ise o zaman müzakere neticesini beyan ederdi.

Sadrazamların hükümdarlara yazdıkları tebrik ve ta’ziye gibi tezkirelerine de telhis adı verilmektedir.

Telhislerdeki elkab, Damad İbrahim Paşa zamanına kadar kısa iken daha sonraları bu şişirilerek “Şevketlu, kerâmetlu inâyetlu, Padişahım “ve “Şevketlû, inâyetlu, mehabetlu, kerâmetlû, Padişahım” şeklinde devam edegelmiştir. Nihayet III. Ahmed zamanında ve Nevşehirli Damad İbrahim Paşanın sadaretinden itibaren “Şevketlû kerâmetlu mehâbetlu kudretlû velî nimet-i biminnetim efendim pâdişâhım” şeklinde karar kılmıştır. Telhislerde “Padişahım” kelimesi satırın üstüne ve sol kısmına yazılırdı.

Telhisleri Paşakapısı’nda “Telhisçi” denilen memur saraya götürüp “Kapı ağası” vasıtasiyle takdim ederdi. Eğer telhîs, divanın toplandığı gün padişaha verilecekse o zaman “Kapı ağası” veya “Kapıcılar kethüdası” vasi tasıyle takdim olunmak kanundu.

II. Mahmud zamanında Sadrazam tarafından padişaha yazılan kağıtlara takrir-i âlî” adı verilmiş devlet erkânından biri tarafından yazılıp bir haşiye ile sadrazam tarafından Padişaha sunulan kağıtlara “Telhîs” denmeye devam edilmiştir. Tanzimattan sonra bu tabirlerin ikisi de kaldırılarak yerine saltanatın sonuna kadar “Tezkire-i ma’ruza” terkibi kullanılmıştır.

Meşihattan sadarete yazılan ve memuriyetle ilgiii bulunan yazılara da “telhîs” denilmektedir.