Tariz Nedir, Ne Demektir, Sanatı, Örnekleri

Tariz, bir kimsenin kimi niteliklerden yoksun olduğunu belirtmek için bir sözü dolaylı bir biçimde ya da tersini kastederek dokundurma sanatı. Bu da kinaye gibi iki anlam taşır. Fakat ondan ayrılan tarafı, söylenenin tam tersini kastetmiş olmasıdır. Ziya Paşa’nın Zafernâme’si tariz sanatının şahaseridir. Zafernâme’den alman şu beyitte tariz açık olarak görülmektedir:

Vermedi ablukada şan-i donanmaya halel
İngiliz devletine olsa sezadır amiral.
Ziya Paşa

Sadrâzam Âli Paşa Girit seferinden iyi bir sonuç alamıyarak dönmüştü. Ziya Paşa, Âli Paşayı dıştan öven, fakat içten küçülten meşhur Zafernâme’yi yazmıştır. Yukarıdaki beytin birinci mısraında şair, donanmanın şanına leke kondurmadı demek suretiyle Âli Paşa’nın, Türk donanmasının şerefini hiçe indirdiğini anlatmış oluyor. İkinci mısrada da İngiliz donanmasına amiral tayin edilse yakışır diyerek onun, bir donanmayı idare edecek bilgiye ve yeteneğe sahip olmadığını ortaya koymuş oluyor. Tarizin kendine has bir niceliği vardır. Tariz yaparken kabalığa kaçmamalıdır.

Diğer örnekler:

müftü efendi bize kafir demiş.
tutalım ben ona diyem müselman.
lakin varıldıktan ruz-ı mahşere,
ikimiz çıkarız orda yalan.

—bu ne kudret ki elifbayı okur ezberden.

—o kadar zeki ki bütün sınıfları çift dikiş gidiyor.

tahir efendi bize kelp demiş,   (kelp=köpek)
iltifatı bu sözde zehirdir,
maliki mezhebim benim zira,
İtikadımca kelp tahirdir.

bir nasihatım var zamana uygun,
tut sözümü yattıkça yat uyuma,
meşhur bir kelamdır sen kazan sen ye,
el için yok yere yanma.