Tarihi Şahsiyetler

Şükrü Kaya Kimdir Hayatı, Siyasi Faaliyetleri

Şükrü Kaya. Devlet ve siyaset adamı (D. İstanköy 1883 – Ö. 10 Ocak 1959 İstanbul).

İlk ve ortaöğrenimini doğduğu yerde yaptı; Midilli İdadisi’ni bitirdi (1900). İstanbul’a giderek Galatasaray Sultanisi’ne girdi; burada okurken aynı zamanda Hukuk Mektebi’ne devam etti. 1908 yılında Hukuk Mektebi’ni bitirince Paris’e gitti; burada Hukuk Fakültesi’ni bitirdi (1912). Türkiye’ye dönünce Hariciye Nezareti’nde kâtiplikle devlet hizmetine başladı. Mülkiye müfettişi oldu (1913). Aynı yıl Bulğarlar ile birlikte kurulan Mübadelei Ahali Muhtelit Komisyonu’nda görev aldı. İzmir’de Rum tehcirini denetlemekle görevlendirildi (1914-1916). Aşâir ve Muhacirin (aşiretler ve göçmenler) genel müdürü oldu (1916). Mülkiye müfettişi olarak Anadolu’da ve Irak’ta bulundu (1916-1918). Sonra görevinden ayrılarak İzmir’e gitti; Buca Sultanisi’nde bir süre öğretmenlik yaptı (1918-1919). Mondoros Mütarekesinden sonra Anadolu halkı kendi kendine savunmaya hazırlanırken Şükrü Kaya da İzmir Müdafaai Hukuk Cemiyeti’ne girerek dış ilişkiler bölümünde çalıştı. Bu kuruluşun en aktiflerindendi. Milli Mücadele için yaptığı çalışmalar yüzünden tutuklanarak İstanbul’daki Bekirağa Bölüğü’ne gönderildi. İstanbul’un işgalinden sonra Malta’ya sürüldü (1920). Malta’dan kaçarak Avrupa’ya gitti (1921). Bir süre İtalya ve Almanya’da kaldıktan sonra Anadolu’ya geldi ve Milli Mücadele’ye katıldı. Birinci Lozan Konferansı na giden heyette danışman olarak çalıştı (1922);  halkların mübadelesi, azınlıkları, kutsal emanetler, halifelik hukuku ve eski eserler konularında yapılan görüşmelere katıldı. Konferansta bulunduğu sırada İzmir belediye başkanlığına seçildi (1923-1927). 1923’te Menteşe milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne seçildi ve İsmet Paşa (İnönü) Hükümeti’nde Tarım bakanlığı yaptı (1924). Fethi Bey (Okyar) Kabinesi’nde Dışişleri bakanlığına getirildi (1924); hükümetin istifasıyle bu görevden ayrıldı (1925).

Üçüncü dönemde Muğla milletvekili olan Şükrü Kaya, dördüncü İsmet Paşa Kabinesi’nde İçişleri bakanlığında bulundu (1927-1930). Bundan sonra Atatürk’ün ölümüne kadar kurulan bütün hükümetlerde aynı görevi sürdürdü. Bu arada Cumhuriyet Halk Partisi genel sekreterliğine getirildi ve 11 kasım 1938’de bakanlık görevinden ayrıldı. Kaya, İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanı olmasına karşı çıkınca, siyasi hayatı kararmaya başladı ve 1939 seçimlerinde aday bile gösterilmedi. Bu tarihten itibaren siyasi hayatı sona erdi. 1959’da İstanbul’da öldü.

Siyasetin yanı sıra yazarlık da yapan Şükrü Kaya Daniel De Foe’dan Robinson Crusoe (1923),  Henri Berau’dan Şişko (1924). Charles Rist ve Charles Gide’den Günümüze kadar İktisadi Mezhepler Tarihi (1927), Bukley’den Eski Yunan masalları ve Mathiez’den Fransız İhtilâli (1950) adlı eserleri dilimize çevirdi. Cumhuriyet gazetesinde makaleler yazan Şükrü Kaya’nın 1927-1937 yılları arasındaki konuşmaları ve yazıları da kitap olarak yayımlandı. Ayrıca 1935-1938 yıllarındaki söylevlerinin bir bölümü, Türkçe ve Fransızca broşür olarak çıktı.