Sudan Mehdi Hareketi Nedir, Kurucusu, Tarihi, Hakkında Bilgi

Sudan Mehdisi Hareketleri

Sudan’da Muhammed Ahmed b. Seyyid Abdullah (ö. 1885) tarafından başlatılan ve Mehdîlik hareketi adını alan dinî-siyasî hareket, özellikte Avrupa sömürgecili­ğine karşı yürütülen mücadele ile önem kazandı. 1880’e kadar Beyaz Nil üzerin­deki Aba adasında münzevi bir hayat yaşayan Muhammed Ahmed. 1881’de kendisini mehdî ilân ederek faaliyetleri­ne başladı. Bu hareketin yayılmasında özellikle kuzeydeki kabile reislerinin yar­dımını gördü. Bağlı bulunduğu Semmâ-niyye tarikatını bir haberleşme vasıtası gibi kullanarak Mehdîlik hareketini bü­tün Sudan’a yaydı ve bölgeyi sömürge­leştirmek isteyen İngilizler’e karşı müca­dele etti. Mısır’ın nüfuzundaki Sudan’ın kuzey bölgelerinde Mehdrnin etkisinin artması ve fikirlerinin yayılması üzerine Mısır’ın yönetime karşı çıktıkları gerek­çesiyle Mehdî ve taraftarları üzerine as­kerî birlikler yollamasından sonra (1881) batıya doğru çekilen Mehdî, dostluk kur­duğu ve ailevî ilişkilerle bağlı bulundu­ğu Baggara kabilesine sığındı. Bu ara­da bölgenin diğer kabile reisleri ile dinî liderlerinin desteğini kazanarak 1882’den itibaren İngilizler’e karşı hareke­ti büyütüp savaş esaslarına göre orga­nize edilen silâhlı kuvvetlerinin (ensar), 1883’te Mısır-İngiliz kuvvetlerine karşı başarı kazanmalarından sonra Mehdîlik bütün Sudan’ı etkisi altına aldı. 27 Ocak 1885’te Hartum’un ele geçirilmesiyle gücü en yüksek noktaya ulaşan Mehdî, başşehri Hartum olan bir İslâm devleti kurarak mücadelesini daha da yoğun­laştırdı. Ancak kısa bir süre sonra Ölen Mehdi’nin yerine ge­çen Abdullah b. Muhammed et-Teâyişî (ö. 1899) hareketi yaymaya devam ettiy­se de Tuşki’de İngiliz-Mısır ortak kuvvet­leri karşısında uğranılan yenilgi (1889), hareketin dönüm noktasını teşkil etti. Bu mağlûbiyeti takip eden iç ayaklan­maların devletin gücünü sarsması, ye­nilgiye yenilerin eklenmesine yol açtı ve 1896’da İngiliz-Mısır kuvvetlerinin bü­tün Sudan’ı ele geçirmek için başlattığı büyük askerî hareket karşısında Mehdî kuvvetleri dağıldı. Daha sonra 1899’da Halife Abdullah’ın yenilmesiyle de Meh­dî Devleti ortadan kalkmış oldu.

Diyanet İslam Ansiklopedisi