Metot ve Metodoloji- Sosyolojinin Metodu

“Metot, bilinmeyen bir şeyi bulup meydana çıkarmak veya bilinen bir şeyi başkalarına gösterip isbat etmek için düşünceleri doğru ve sistematik bir şekilde sıralamak ve kullanmak sanatıdır”. “Metot kelimesi, araştırma yolu ile bulunup ortaya konabilecek somut sebep-netice ilişkilerini ve (mümkün olduğu hallerde) bu ilişkilerin temelinde yer alan soyut ilmî kanunları tespit edebilmek için izlenmesi gereken yol anlamına gelir.”  Bu nedenle en geniş anlamıyla “metot, bizi gerçeğe götüren yoldur.” 

Metot zihnî bir süreçtir. Zihin gerçeğe ulaşmak için çeşitli yollar izler. Fakat herkes aklına esen bir yol tutarsa çabalar boşa gider ve çoğu zaman gerçeğe varılamaz. Bunun için en uygun yolların neler olduğunun belirlenmesi gerekir. Uygun bir metot zihnin düzenli çalışmasını sağlar. Çok bilgi sahibi olmak yetmez, bunları yerli yerinde kullanmak ve uygulamak da lâzımdır.
Bilimsel metot deyince araştırmada aşama aşama kullanılması düşünülen teknikleri sistematik tarzda düzenlemek akla gelir. Bu nedenle metot ve teknik kavramlarını birbirine karıştırmamak gerekir. Teknik veya teknikler denilince, bilim adamının, inceleme sırasında bilgi toplamak için kullandığı özel araçlar akla gelmektedir. Metot ise, kültürel incelemeler, bunlarla ilgili problemler, teori ve veriler karşısındaki bellibaşlı terminolojik ve mantıkî yönelişlerle ilgilidir. Teknikler, metodolojik yönelişleri içine almakta, metodoloji ise, çoğu kez özel tekniklere başvurmayı gerektirmektedir.

Bilim, sadece olaylara uygun bir tasvir yapabil-mek için ortaya atılmış birtakım araştırma ilke ve tekniklerinden ibaret değildir. Bilim problem ve olaylara bir bakış tarzıdır. Kullanılacak metot ve tekniklerden önce böyle bir bakış tarzının elde edilmesi lâzımdır. Bunlar:

• Bilim merakı
• Objektiflik
• Dürüstlük
• Metot ve teknik bilgisi olarak sıralanabilir.

Bilimler için iki metot sözkonusudur. Bunlar:

•    Genel Metotlar  
•    Özel Metotlar
                       Genel Metotlar

Genel metotlar bütün bilimlerin ortaklaşa kullandıkları metotlardır. Tabiat bilimleri kadar diğer bilimler de bunları kullanırlar. Tümdengelim-tümevarım (dedüksiyon-endüksiyon) ve andırma (analoji) genel metotlar olarak ifade edilirler. Ayrıca, sebep sonuç ilişkisi bulma metodu (jenetik metot) da bütün bilimler için söz konusudur.
Tümdengelim, Tümevarım, Analoji
Düşünmenin üç temel fonksiyonu vardır. Bunlar, ayırma (analiz), birleştirme (sentez) ve karşılaştırmadır.  
Düşünmenin objektif ürünleri de düşünceler, yani yargı ve çıkarımlardır. Yargı, iki kavram arasında ilgi kurmak suretiyle çıkarımda bulunmak; çıkarım ise, en az iki yargı arasında ilgi kurarak yeni bir yargıya varmaktır.
Çıkarım, zihnin birtakım aracı basamaklarla bir merdiveni çıkmaya benzer ve dolaylı bir bilgi edinme yoludur. Üç çeşit çıkarım vardır. Bunlar:

• Tümdengelim
• Tümevarım
• Analoji dir.