Din Sosyolojisi

Sosyolojide Karşılaştırma Çeşitleri

Sosyolojide Karşılaştırma Çeşitleri
Tıpkı genel sosyolojide olduğu gibi, din sosyolojisinde de üç türlü karşılaştırma söz konusu olabilir:
1) Tarihî Karşılaştırma,
2) Etnolojik karşılaştırma,
3) İstatistik karşılaştırma.
Tarihî karşılaştırma, dinler tarihi, karşılaştırmalı dinler tarihi ve öteki çeşitli dinî ilimlerin verilerinin din sosyolojisi açısından ele alınarak mukayese edilmesinden ibarettir. Zira, özellikle tarih, sosyologa geniş bir karşılaştırma alanı sunmaktadır.
Etnoloji ve etnografya ilkel toplumları ve onların kültürlerini elt alıp incelerler. “Halk bilimi”, “Halk bilgisi” veya “Halkiyat” gibi terimlerle de ifade olunan ve fakat İngilizce asıllı terimin daha geniş kullanıma eriştiği “Folklor” ise, bir kavim veya halkın kültürü ve geleneğinde yer tutmuş bulunan ampirik bilgiler, inançlar, mitoslar, efsaneler, masallar, türküler, atasözleri vs.yi ifade etmektedir. Dinî Etnoloji ve Dinî Folklor alanlarındaki araştırma, inceleme ve çalışmaların din sosyolojisi ile çok yakından ilgisi bulunmaktadır. Bu bilimlerin verilerinin, din sosyolojisindeki karşılaştırmalar ve özellikle de kültür ve medeniyet bakımından nisbeten alt düzeyde olan toplumla- rın dinleri, dinî hayatları ve din ve toplum ilişkilerinin anlaşılması için oldukça yararları bulunmaktadır.
Bir vasıflama aracı olan istatistik de din sosyolojisi için bir karşılaştırma yöntemidir. Çünkü istatistik, mahiyeti itibariyle yığın olayların tespitine yaramakla birlikte, aynı zamanda yığın halindeki bu olayların gruplanması ve aralarında ilintiler kurulmasında da önemli bir rol oynar. Bu çerçevede saptanan ilişkiler bakımından, araya diğer faktörlerin girip girmediğini ve bunların etki derecelerini belirlemek üzere “kontrol grupları” kullanılır. Bazı çalışmalarda ise, inceleme gereği farklı grupların araştırma kapsamına alınmış olması kendiliğinden bir kontrol ve karşılaştırma imkânı verir. Meselâ en basitinden, benzer şartları haiz iki veya daha çok köy veya kasaba, yahut şehir veya mahallede dini yaşayış tutum ve davranışlar konusunda yapılacak olan bir araştırmada durum böyledir. Nitekim tarafımızdan gerçekleştirilmiş bulunan Erzurum araştırmasında (Erzurum Kenti ve Çevre Köylerinde Dinî Hayat, 1978) bir örneklem aracılığı ile kent merkezinden farklı mahalleler ve çevre köylerinden araştırma grupları seçmek sûretiyle yapılan dinî yaşayış araştırması bu şekli altında kendiliğinden, kontrol gruplarına dayalı bir karşılaştırma çalışması hüviyetini kazanmış bulunmaktadır