SOSYALİST TOPLUMLAR

 

Sosyalist düşüncenin
ütopik ve bilimsel sosyalizm gibi çeşitli uzantıları olmakla

birlikte, birçok
sosyolog, sosyalist toplum­ların önemli Özellikleri olarak şunları tespit
etmişlerdir:

 1) Üretim araçları ortak olarak kullanılır;

 2) Ekonomik faaliyetler, kaynak­ların tahsisinde az
rolü bulunan, ya da hiç bulunmayan pazar ve devlet tarafından planlanır,

 3) Özel mülkiyetin görülmemesi nedeniyle ekonomik
sınıflar mevcut olma­mıştır. Bu nedenle devletin; baskı altında tutucu
fonksiyonundan daha çok idarî bir fonksiyonu vardır,

4) Hukukî
sistem, günü­müzde öncelikle idareyle ilgili olduğu için, suç ve mülkiyet
konusunda Önemli değiş­meler vardır,

5) Bu
yapısal değişiklikler ay­nı zamanda ideolojinin, özellikle dinin orta­dan
kalkmasına neden olur,

 6) Özel mülki­yetin kalkmasıyla, insanın birine birşeyi
miras bırakması da kalkacaktır.

Sosyalist toplumların
kapitalist toplum­lara üstünlüğü hususunda tipik olarak Uç görüş ileri
sürülmüştür. Birincisi, sosyalist toplumlar ekonomik yönden daha etkilidir­ler,
çünkü devletin sözünün geçtiği bir ya­pının hâkim olduğu bir ekonomik sistemde,
kapitalist pazar ekonomilerinde bulunan is­raf (işsizlik, fazla üretim, boş
duran maki­neler, enflasyon ve durgunluk) bulunmaz. İkincisi, sosyalist
toplumların sermayeleri ya da satış ürünleri için bir yere ihtiyaçları olmadığı
için sömürge pazarları mevcut de­ğildir. Son olarak insan ihtiyaçlarını karşı­lama
konusundaki kararlar, kollektif ve ka­musal olarak alındığı için sosyalist
toplum­lar kapitalist toplumlardan daha demokra­tiktir. Sömürge haline
gelmeksizin gelişme imkânı vermesi nedeniyle sosyalist ekono­mik gelişme,
Üçüncü Dünya’da kapitaliz­me karşı tek başarılı alternatif olarak görül­müştür.

Sosyalist toplumlarla
ilgili eleştiriler ise,

uygulamada Rusya, Doğu
Avrupa, Asya ve Afrika’da ortaya çıkıp da sosyalist oldukla­rını iddia eden
toplumların bu Özellikleri sergilemediklerini ileri sürmüştür. Bu eleş­tiriler
şöyle sıralanabilir:

 1) Sosyalist top­lumlar, kapitalist toplumlardan daha
yeterli ve dinamik olduklarını ispat edememişler­dir. Çünkü onlar yiyecek,
teknoloji ve uz­manlık ithalinde Batı’ya bağımlıdırlar. Bunlar olmaksızın kendi
halklarının ihti­yaçlarını karşılayamamaktadırlar;

 2)
Ka­rarların çoğu; toplumdaki önemli politik ve sosyal mevkilere yapılan tüm
tayinleri kontrol eden parti tarafından alındığı için, sosyalist toplumlar
demokratik değildir;

 3) Hızlı endüstrileşme ve ekonomik birikim ihtiyaçlarını
karşılamak için kendi yan işçi­lerini veya azgelişmiş ülkelerin köylülerini
sömürmeye mecbur kaldıklarından emper­yalist olduklarını göstermişlerdir;

 4) Özel mülkiyetin kalkmasıyla ekonomik sınıflar daha
az önemsiz olabilmekle birlikte sosyal tabakalaşma, gelir eşitsizliğine, itibar
fark­lılığına ve güç dengesizliklerine dayanır;

5)
Eşitsizliği pazar değil, gücü tekelinde bu­lunduran parti ve onun örgütleri
belirlemiş­tir;

 6) Uygulamada, planlı bir ekonomi içe­risinde ekonomik
piyasaların işleyişini tü­müyle ortadan kaldırmak zordur ve kara­borsa, politik
tekelle birlikte bulunan sosyal eşitsizlikleri kuvvetlendirmeye hizmet et­mektedir;

 7) Her ne kadar etkisini göster­memiş olsa da, (örneğin,
Polonya’da kato-likliğin etkisi ya da Rusya’da Protestan mu­halefeti) parti
gücünü meşrulaştırmada, ideoloji Önemli yer tular.

Bu eleştiriler
karşısında genellikle şun­lar ileriye sürülmüştür:

1)
Sosyalizmde vu­ku bulan bu uzaklaşmalar, kaçınılmaz ve aslî başarısızlıklardan
daha çok ileri sosya-

üst topluma geçişin
kusurlarıdır,

 2) Kapita­lizm, özgün sosyalist gelişmeye bazı
kısıt­lamalar getirebileceği için sosyalist top­lumlar, kapitalist toplumların
hâlâ egemen olduğu global bir durumda tam olarak geliş­me gösteremezler,

 3)
Daha radikal bir görü­şe göre devlet, kapitalist fonksiyonların uy­gulanmasında
özel mülk sahiplerinin yeri­ne geçtiği için, Sovyetler Birliği gibi top­lumlar
sosyalist değil, “Kapitalist top­lumlardır. Nitekim son günlerdeki Doğu
Bloku’nun başta SSCB olmak üzere kapita­list dünyaya açılma çabalan bu görüşü
des­teklemektedir.

(SBA)

Bk. Sosyalizm